Uczep amerykański

Uczep amerykański
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

astrowce

Rodzina

astrowate

Podrodzina

Asteroideae

Rodzaj

uczep

Gatunek

uczep amerykański

Nazwa systematyczna
Bidens frondosa L.
Sp. Pl.: 832 (1753)[3]
Synonimy

Bidens melanocarpa Wiegand[3]

Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]

Uczep amerykański (Bidens frondosa L.) – gatunek rośliny z rodziny astrowatych. Jako gatunek rodzimy występuje w Ameryce Północnej. Ponadto zawleczony do Europy, Azji, północnej Afryki i Nowej Zelandii[5]. W Polsce rośnie na terenie całego kraju, przy czym na północy i w środkowej części kraju spotykany jest zazwyczaj tylko w dolinach większych rzek, rzadki jest też w Karpatach[6]. Wykorzystywany jest jako roślina lecznicza[7].

Morfologia

Łodyga
Prosto wzniesiona, osiągająca maksymalnie do 1,8 m wysokości[7], choć zazwyczaj sięga ok. 0,6–0,8 m[8]. Łodyga jest rozgałęziona, zwykle purpurowa, rzadziej zielona, w dole słabo żebrowana, w górze kanciasta, naga lub słabo owłosiona[8].
Liście
3–5-pierzastosieczne na wąskich, długich (od 1 do 4 cm) i nieoskrzydlonych ogonkach. Listki na ogonkach, jajowato lancetowate, zaostrzone, grubo i ostro piłkowane[8]. Listek szczytowy jest większy od pozostałych[9]. Liście są nagie lub słabo owłosione[7].
Kwiaty
Żółtobrunatne[9], zebrane w koszyczki o średnicy do 2 cm[8], pojedyncze[8], wzniesione na cienkich szypułkach[9] o długości od 1 do 4 cm[7]. Okrywę w zewnętrznej części tworzy 5–8 zielonych listków o długości od ok. 1 do 5 cm. Okrywę wewnętrzną tworzy ok. 10 jajowatych i zaostrzonych listków o długości poniżej 1 cm. Są one zielonkawo-brązowe z białym obrzeżeniem. W Europie Środkowej brak kwiatów języczkowatych w koszyczku, podczas gdy w Ameryce Północnej zwykle są one obecne[8], przy czym zazwyczaj nieliczne (najczęściej od 1 do 3), żółte, o długości do ok. 3 mm[7].
Owoce
Spłaszczone, rynienkowato skrzywione, zagłębione ku środkowi, półksiężycowato wycięte na szczycie, z dwiema ośćmi, z powierzchnią pokrytą brodawkami i skierowanymi w dół haczykami. Owoce osiągają od 5 do 10 mm długości[8].
Gatunki podobne
Podzielone liście mają w Europie Środkowej także uczep trójlistkowy B. tripartita i uczep śląski B. radiata. Różnią się od uczepu amerykańskiego oskrzydleniem ogonka liściowego oraz gładkimi powierzchniami owoców (między kantami)[8].

Biologia i ekologia

Roślina jednoroczna. Rośnie nad rzekami oraz w miejscach ruderalnych[8]. Kwitnie od sierpnia do października[9]. Gatunek charakterystyczny związku Chenopodion fluviatile[10]. Owoce przyczepiają się do sierści zwierząt, piór ptaków lub ubrań ludzi i w ten sposób rozsiewają się (zoochoria, antropochoria). Liczba chromosomów 2n = 24, 48, 72[11].

Zmienność i mieszaniec

Gatunek jest bardzo zmienny morfologicznie. Opisano szereg odmian różniących się m.in. kształtem haczyków na ościach owoców czy kształtem liści[8]. Odrębność taksonomiczna tak zmiennych roślin nie jest współcześnie uznawana i nazwy odmian uznawane są za synonimy gatunku[3].

W wyniku krzyżowania z uczepem trójlistkowym Bidens tripartita tworzy mieszańca Bidens × garumnae Jeanj. & Debray[8][12]. Mieszaniec ten zawiązuje owoce i może występować samodzielnie w oddaleniu od populacji gatunków rodzicielskich[8]. Stwierdzany był w Polsce[8] i innych krajach europejskich[12].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2014-01-27] (ang.).
  3. 1 2 3 Bidens frondosa L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens Kew [dostęp 2025-05-16].
  4. ↑ Bidens frondosa, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  5. ↑ Bidens frondosa na Germplasm Resources Information Network (GRIN) [dostęp 2014-01-27].
  6. ↑ Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, Adam Zając (red.) i inni, Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 93, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957.
  7. 1 2 3 4 5 Bidens frondosa Linnaeus, [w:] Flora of North America [online], eFloras [dostęp 2025-05-16].
  8. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Helena Trzcińska-Tacik, Bidens L., Uczep, [w:] Bogumił Pawłowski, Adam Jasiewicz (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych, t. XII, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 201-202.
  9. 1 2 3 4 Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński, Bogumił Pawłowski, Rośliny polskie, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988, s. 677, ISBN 83-01-05287-2.
  10. ↑ Władysław Matuszkiewicz, Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 97, ISBN 83-01-13520-4, OCLC 749271059.
  11. ↑ Bidens frondosa na Flora of China [dostęp 2014-01-27].
  12. 1 2 Bidens × garumnae Jeanj. & Debray, [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens Kew [dostęp 2025-05-16].
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.