Ulica Józefa Piłsudskiego w Radomiu
| Śródmieście | |||||||||||||||||||
.jpg) Widok ulicy w kierunku północnym. Budynek na końcu to kościół garnizonowy św. Stanisława. | |||||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość | |||||||||||||||||||
| Długość |
ok. 310 m | ||||||||||||||||||
| Przebieg | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
Położenie na mapie Radomia  | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |||||||||||||||||||
| 51,399161°N 21,152543°E/51,399161 21,152543 | |||||||||||||||||||
Ulica Józefa Piłsudskiego – ulica w dzielnicy Śródmieście w Radomiu.
Łączy ulicę Traugutta z placem Konstytucji 3 Maja (a poprzez plac ul. Żeromskiego)[1]. Krzyżuje się z ulicą Sienkiewicza[1]. Ulica ma status drogi gminnej[1]. Długość ulicy to około 310 m[2]. Ulica ma charakter reprezentacyjny – znajdują się na niej liczne ciekawe architektonicznie i bogate w detale kamienice[3].
Historia
Ulicę przewidzianą w Planie regulacyjnym Radomia z 1822 roku oddano do użytku w październiku 1888. W 1901 roku zyskała oświetlenie elektryczne[4].
Nazwa
Historyczne zdjęcia obiektów usytuowanych przy ulicy Piłsudskiego i w jej najbliższym otoczeniu.
.jpg)
Nazwa ulicy wielokrotnie ulegała zmianom[4]:
- 1888 – 1919: ul. Szeroka (nazwa podkreślała szerokość ulicy, większą niż w przypadku pozostałych ulic dziewiętnastowiecznej części radomskiego Śródmieścia),
- 1919 – 1942: ul. Józefa Piłsudskiego,
- 1942 – 1945: Kastanienallee (niem. al. Kasztanowa – nazwa nawiązująca do kasztanowców, których szpalery ozdabiają ulicę),
- 1945 – 1948: ul. Józefa Piłsudskiego,
- 1948 – 1990: ul. Marcelego Nowotki,
- od 1990: ul. Józefa Piłsudskiego.
Architektura
Zabudowa ulicy powstała niemal w całości w XIX wieku i jest spójna architektonicznie.
- Rejestr zabytków
Do rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa wpisane są następujące obiekty[5]:
- nr 1 – dom, po 1890[5]
- nr 2 (róg z ul. Traugutta 40) – secesyjny dom Zajdensznirów z 1911, w którym 5 listopada 1918 rozpoczęto proces przejmowania władzy z rąk austriackich okupantów, zakończony proklamacją Republiki Radomskiej[6].
- nr 4 – eklektyczna kamienica z końca XIX w. W okresie międzywojennym siedziba m.in. radomskiego oddziału Banku Związku Ziemian w Warszawie,
- nr 3/5 – kamienica, XIX/XX w.[5]
- nr 6 – dom, 1. ćw. XIX w.[5]
- nr 7 – eklektyczna kamienica z 1895, wyróżniająca się bogatą dekoracją fasady. W okresie międzywojennym parter zajmowała kawiarnia Tomasza Wolańskiego[7]. Na ścianie kamienicy znajdują się tablice pamiątkowe poświęcone Adolfowi Tochtermanowi i Stanisławowi Wernerowi[8].
- nr 8 – dom, po 1890[5]
- nr 9 – dom Krystyny z Brandtów Tyszkiewiczowej[9], córki Józefa Brandta, gdzie malarz przebywał i zmarł. Na elewacji umieszczono w 1926 tablicę upamiętniającą artystę.
- nr 10 (róg z ul. Sienkiewicza) – neorenesansowy gmach z 1894. W okresie międzywojennym siedziba Okręgowej Dyrekcji Kolei Państwowych[10]. Obecnie siedziba Sądu Okręgowego.
- nr 11 – neoklasycystyczna kamienica z końca XIX w. W okresie międzywojennym siedziba m.in. tygodnika „Radomianin”[11],
- nr 12 – willa Włodzimierza Kulczyckiego – neoklasycystyczna willa ogrodowa z czterokolumnowym portykiem. W okresie międzywojennym siedziba radomskiego oddziału Banku Handlowego w Łodzi[12] oraz przejściowo redakcji dziennika „Gazeta Radomska”[11]. Obecnie główny budynek Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Andrzeja i Józefa Załuskich.
- nr 13 – eklektyczna kamienica z II poł. XIX, wyróżniająca się bogatą dekoracją fasady.
- nr 15 – budynek dawnej Kasy Pożyczkowej Przemysłowców Radomskich z 1897, w stylu neogotyckim z zachowanym pierwotnym wystrojem wnętrz. W okresie międzywojennym siedziba m.in. radomskiego oddziału Banku Gospodarstwa Krajowego[13], Radomskiego Towarzystwa Kredytowego Miejskiego i innych instytucji finansowych[14].
- nr 19 – dom, 1. ćw. XIX w.[5]
- Gminna ewidencja zabytków
Do Gminnej Ewidencji Zabytków Miasta Radomia, oprócz obiektów z rejestru zabytków, wpisane są też budynki[15]:
- nr 17 – dom murowany, 4. ćw. XIX w.
Galeria
.jpg)
Neobarokowa kamienica z 1895 roku..jpg)
Eklektyczna kamienica pod nr 9, w której w 1915 roku zmarł Józef Brandt..jpg)
Tablica upamiętniająca Józefa Brandta na fasadzie kamienicy pod nrem 9.
Neorenesansowy gmach dawnej Dyrekcji Kolei Państwowych, obecnie sąd okręgowy.
Neorenesansowa willa Kulczyckiego, obecnie siedziba Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Załuskich – widok z 1975 roku..jpg)
Neogotycki gmach dawnej Kasy Przemysłowców Radomskich..jpg)
Detale ryzalitu gmachu dawnej Kasy Przemysłowców Radomskich. Nad portalem widoczny herb Guberni radomskiej.
Tablica upamiętniająca proklamację Republiki Radomskiej
Przypisy
- 1 2 3 Wykaz oraz przebieg dróg krajowych, wojewódzkich, powiatowych i gminnych na terenie Radomia. Miejski Zarząd Dróg i Komunikacji w Radomiu, 2019-04. [dostęp 2019-10-17].
- ↑ Geoportal. [dostęp 2019-10-31].
- ↑ Spacerkiem po Radomiu 2015 ↓, s. 35.
- 1 2 J. Sekulski, Encyklopedia Radomia, Radom 2009, s. 278–279
- 1 2 3 4 5 6 Rejestr zabytków nieruchomych – województwo mazowieckie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 stycznia 2025 [dostęp 2019-10-15].
- ↑ Piotr A. Tusiński, Republika Radomska w listopadzie 1918 roku, Radom 2018
- ↑ R. Metzger, Radom między wojnami: Opowieść o życiu miasta 1918 – 1939, Łódź – Radom 2012, s. 106
- ↑ Spacerkiem po Radomiu 2015 ↓, s. 37.
- ↑ J. Sekulski, Encyklopedia Radomia, s. 201–202
- ↑ R. Metzger, Radom między wojnami: Opowieść o życiu miasta 1918 – 1939, s. 56
- 1 2 R. Metzger, Radom między wojnami: Opowieść o życiu miasta 1918 – 1939, s. 81
- ↑ A. Sawicki, Radom: Zabytki architektury, Radom 2013, s. 82
- ↑ red. M. Szczepaniak, Radom na starej pocztówce i prasa Radomia w latach 1811 – 1918, s. 208
- ↑ R. Metzger, Radom między wojnami: Opowieść o życiu miasta 1918 – 1939, s. 94
- ↑ Gminny program opieki nad zabytkami dla gminy miasta Radomia na lata 2017–2020 2017 ↓, s. 70.
Bibliografia
- Gminny program opieki nad zabytkami dla gminy miasta Radomia na lata 2017–2020. Urząd Miejski w Radomiu. [dostęp 2019-10-18].
- Spacerkiem po Radomiu. Informator turystyczny. Ewa Kutyła (tekst, zdjęcia), Remigiusz Kutyła (zdjęcia). Wyd. IV. Radom: Gmina Miasta Radomia. Biuro Sportu i Turystyki, 2015.