X-plane

Bell X-1-2

X-plane (ang. samolot serii X) – seria amerykańskich eksperymentalnych statków powietrznych, głównie samolotów o napędzie rakietowym, przeznaczonych do testowania nowych technologii i okrytych tajemnicą w czasie prowadzenia przy ich pomocy prac badawczych.

Pierwszym statkiem powietrznym serii X był samolot Bell X-1, który jako pierwszy przekroczył barierę dźwięku w 1947 roku. Dzięki samolotom X można było wykonać wiele ważnych eksperymentów, których wyniki pozwoliły wprowadzić do przemysłu lotniczego nowe technologie i przyspieszyć rozwój lotnictwa. Większość maszyn serii X nie zyskała sławy poza środowiskami naukowymi i związanymi z wojskiem. Następną po X-1 szerzej znaną maszyną był samolot rakietowy North American X-15 zbudowany na początku lat 60. XX wieku, na którym pobito wiele rekordów prędkości i wysokości łącznie z lotami suborbitalnymi. Statki powietrzne serii X o numerach od 7 do 12 były właściwie pociskami rakietowymi, a niektóre z pozostałych maszynami bezzałogowymi. Większość samolotów X zbudowano w bardzo krótkich seriach liczących kilka sztuk lub nawet jako pojedyncze egzemplarze. Jedynym wyjątkiem jest zbudowany przez Lockheed Martin samolot X-35, który wygrał rywalizację z maszyną Boeing X-32 i ostatecznie stał się seryjnym samolotem myśliwskim Lockheed F-35 Lightning II.

Samoloty eksperymentalne serii X oznaczone kolejnymi numerami, są wciąż konstruowane i używane w charakterze platform badawczych dla nowych technologii.

Oznaczenie Wytwórnia
Agencja		 Zdjęcie Data oblotu Uwagi
X-1 Bell
USAF, NACA		 19 stycznia 1946(dts) Loty z wysokimi prędkościami i na dużych wysokościach.
Pierwszy samolot, który przekroczył barierę dźwięku.
Potwierdzona użyteczność cienkich profili[1].
X-2
Starbuster		 Bell
USAF		 27 czerwca 1952(dts) Loty z wysokimi prędkościami i na dużych wysokościach.
Pierwszy samolot, który przekroczył prędkość 3 machów[2].
X-3
Stiletto		 Douglas
USAF, NACA		 27 października 1952(dts) Konstrukcja ze stopu tytanu; skrzydła o małym wydłużeniu.
Przeznaczony do testowania lotów długodystansowych z prędkościami naddźwiękowymi.
Niezdolny do osiągnięcia prędkości projektowej, umożliwił jednak wgląd w zjawisko sprzężenia bezwładnościowego[3].
X-4
Bantam		 Northrop
USAF, NACA		 15 grudnia 1948(dts) Wyznaczenie własności pilotażowych samolotu bezogonowego w zakresie prędkości okołodźwiękowych[4].
X-5 Bell
USAF, NACA		 20 czerwca 1951(dts) Pierwszy samolot ze zmienną geometrią skrzydeł[5].
X-6 Convair
USAF, AEC		 Nieoblatany Zmodyfikowany ciężki bombowiec Convair B-36 do badań nad użyciem napędu jądrowego; nie wyszedł poza fazę prototypu[6].
X-7
Flying Stove Pipe		 Lockheed
DOD		 kwiecień 1951 Platforma testowa dla silników strumieniowych[7].
X-8
Aerobee		 Aerojet
NACA, USAF, USN		 Suborbitalna rakieta badawcza stabilizowana obrotowo[8].
X-9
Shrike		 Bell Aircraft
USAF		 kwiecień 1949 Platforma badawcza dla systemów naprowadzania i napędu.
Wykorzystywany do rozwoju naddźwiękowego pocisku rakietowego GAM-63 Rascal[9].
X-10 North American Aviation
USAF		 13 października 1953(dts) Platforma badawcza dla naddźwiękowego pocisku manewrującego SM-64 Navaho[10].
X-11 Convair
USAF		 11 czerwca 1957(dts) Platforma badawcza dla rakietowego pocisku balistycznego SM-65 Atlas[11].
X-12 Convair
USAF		 lipiec 1958 Zaawansowana platforma badawcza dla rakietowego pocisku balistycznego SM-65 Atlas[12].
X-13
Vertijet		 Ryan
USAF, USN		 10 grudnia 1955(dts) Platforma badawcza dla samolotu pionowego startu i lądowania (VTOL)[13].
X-14 Bell
USAF, NASA		 19 lutego 1957(dts) Platforma badawcza dla samolotu VTOL.
Badano ustawienia konfiguracyjne dla lotu samolotu VTOL z ciągiem wektorowanym[14].
X-15 North American Aviation
USAF, NASA		 8 czerwca 1959(dts) Loty z prędkościami hipersonicznymi (6 machów), na dużych wysokościach (350 000 stóp).
Pierwszy załogowy samolot hipersoniczny; zdolny do lotu suborbitalnego[15].
X-16 Bell Aircraft
USAF		 Nieoblatany Projekt samolotu rozpoznawczego osiągającego duże wysokości[16].
Oznaczenie "X-16" zostało użyte do ukrycia jego przeznaczenia przed Związkiem Radzieckim[17].
X-17 Lockheed
USAF, USN		 kwiecień 1956 Badania rezultatów ponownego wejścia w atmosferę przy wysokich liczbach Macha[18].
X-18 Hiller Aircraft
USAF, USN		 24 listopada 1959(dts) Platforma badawcza VTOL/STOVL.
Opracowanie projektu samolotu typu tiltwing dla VTOL[19].
X-19 Curtiss-Wright
Tri-service		 listopad 1963 Platforma badawcza samolotu typu tiltrotor w układzie czterowirnikowym[20].
X-20
Dyna-Soar		 Boeing
USAF		 Nigdy niewybudowany Samolot kosmiczny wielokrotnego użytku do zastosowań militarnych[21].
X-21 Northrop
USAF		 18 kwietnia 1963(dts) Platforma badawcza testująca sterowanie warstwą przyścienną[22].
X-22 Bell
DOD		 17 marca 1966(dts) Platforma badawcza dla samolotu typu tiltrotor o czterech otunelowanych wirnikach[23].
X-23
PRIME		 Martin Marietta
USAF		 21 grudnia 1966(dts) Platforma badawcza do wyznaczenia efektów manewrowania podczas ponownego wchodzenia w atmosferę[24].
Uwaga: Oznaczenie oficjalnie nigdy nie nadane[25].
X-24 Martin Marietta
USAF, NASA
1 sierpnia 1973(dts) Platforma badawcza do wyznaczenia własności pilotażowych kadłuba nośnego w zakresie niskich prędkości lotu[26].
X-25 Benson
USAF		 6 grudnia 1955(dts) Lekki wiatrakowiec wykorzystywany przez zestrzelonych pilotów[27].
X-26
Frigate		 Schweizer
DARPA, US Army, USN
1967
Szybowiec treningowy dla pilotów doświadczalnych, przeznaczony do ćwiczeń podczas holendrowania.
Platforma badawcza dla cichego samolotu obserwacyjnego[28].
X-27 Lockheed Nieoblatany Prototyp lekkiego myśliwca[29].
X-28
Sea Skimmer		 Osprey Aircraft
USN		 12 sierpnia 1970(dts) Tania, jednoosobowa łódź latająca[30].
X-29 Grumman
DARPA, USAF, NASA		 1984 Platforma badawcza skrzydeł o ujemnym skosie[31].
X-30
NASP		 Rockwell
NASA, DARPA, USAF		 Nigdy niewybudowany Prototyp jednostopniowego statku kosmicznego[32].
X-31 Rockwell
DARPA, USAF, BdV		 1990 Platforma testująca supermanewrowość przy użyciu wektorowania ciągu[33].
X-32 Boeing
USAF, USN, RAF		 wrzesień 2000 Prototyp myśliwca Joint Strike Fighter[34].
X-33
Venture Star		 Lockheed Martin
NASA		 Prototyp nigdy nie ukończony Prototyp pojazdu wielokrotnego użytku wykonany w skali 1:2[35].
X-34 Orbital Sciences
NASA		 Nieoblatany Platforma badawcza bezzałogowego statku kosmicznego wielokrotnego użytku[36].
X-35 Lockheed Martin
USAF, USN, RAF		 2000 Prototyp myśliwca Joint Strike Fighter, obecnie myśliwiec F-35[37].
X-36 McDonnell Douglas/Boeing
NASA		 17 maja 1997(dts) Platforma badawcza bezogonowego myśliwca[38].
X-37 Boeing
USAF, NASA		 7 kwietnia 2006(dts) (drop test)
22 kwietnia 2010(dts) (lot orbitalny)		 Samolot kosmiczny wielokrotnego użytku[39].
X-38 Scaled Composites
NASA		 1999 Demonstrator pojazdu ratunkowego przeznaczonego dla Międzynarodowej Stacji Kosmicznej[40].
X-39 Nieznana
USAF		 Tajne Nieznana Oznaczenie zarezerwowane dla programu Future Aircraft Technology Enhancements (FATE)[41].
Uwaga: Oznaczenie oficjalnie nigdy nie nadane[25].
X-40 Boeing
USAF, NASA		 11 sierpnia 1998(dts) 80% wielkości prototyp X-37[42].
X-41 Nieznana
USAF		 Tajne Nieznana Wojskowy program samolotu kosmicznego[43].
X-42 Nieznana
USAF		 Tajne Nieznana Rakieta na paliwo płynne[44].
X-43
Hyper-X		 Microcraft
NASA		 2 czerwca 2001(dts) Hiperdźwiękowa platforma badawcza dla silników Scramjet[45].
X-44
MANTA		 Lockheed Martin
USAF, NASA		 Program anulowany Platforma badawcza oparta na myśliwcu F-22, mająca określić wykonalność samolotu pozbawionego usterzenia ogonowego, wykorzystującego wektorowanie ciągu[46].
X-45 Boeing
DARPA, USAF		 22 maja 2002(dts) Demonstrator bezzałogowego samolotu bojowego (UCAV)[47].
X-46 Boeing
DARPA, USN		 Program anulowany Demonstrator bezzałogowego samolotu bojowego przeznaczonego dla marynarki Stanów Zjednoczonych[48].
X-47A Pegasus
X-47B		 Northrop Grumman
DARPA, USN		 23 lutego 2003(dts) Demonstrator bezzałogowego samolotu bojowego przeznaczonego dla marynarki Stanów Zjednoczonych[49].
X-48 Boeing
NASA		 20 lipca 2007(dts) Platforma badawcza dla samolotu Blended Wing Body (BWB)[50].
X-49
Speedhawk		 Piasecki Aircraft
US Army		 Śmigłowiec z wirnikiem ogonowym o wektorowanym ciągu (VTDP)[51].
X-50
Dragonfly		 Boeing
DARPA		 24 listopada 2003(dts) Platforma badawcza technologii Canard Rotor/Wing[52].
X-51
Waverider		 Boeing
USAF		 26 maja 2010(dts)[53] Samolot napędzany silnikiem scramjet budowany w kooperacji Pratt & Whitney i Boeinga, zdolny do przekroczenia prędkości Ma = 7[54].
X-52 Oznaczenie pominięte dla uniknięcia pomyłki z B-52[25].
X-53 Boeing Phantom Works
NASA, USAF		 listopad 2002 Demonstrator technologii zaawansowanego cyfrowego sterowania samolotem oraz nowych technologii i struktur wykorzystywanych do budowy skrzydeł. Od 2002 technologie te są testowane na przebudowanej maszynie F/A-18 Hornet[55].
X-54 Gulfstream Aerospace
NASA		 Niezaplanowana Platforma badawcza dla transportu naddźwiękowego[51].
X-55 Lockheed Martin Skunk Works
USAF		 2 czerwca 2009(dts) Advanced Composite Cargo Aircraft (ACCA).
Platforma badawcza dla kadłuba i statecznika pionowego wykonanych z kompozytu[56].

Przypisy

  1. ↑ Jenkins, Landis i Miller 2003, s. 5–7.
  2. ↑ Jenkins, Lis i Miller 2003, s. 8.
  3. ↑ Jenkins, Landis i Miller 2003, s. 9.
  4. ↑ Jenkins, Landis i Miller 2003, s. 10.
  5. ↑ Jenkins, Landis i Miller 2003, s. 11.
  6. ↑ Jenkins, Landis i Miller 2003, s. 12.
  7. ↑ Jenkins, Landis i Miller 2003, s. 13.
  8. ↑ Jenkins, Landis i Miller 2003, s. 14.
  9. ↑ Jenkins, Landis i Miller 2003, s. 15.
  10. ↑ Jenkins, Landis i Miller 2003, s. 16.
  11. ↑ Jenkins, Landis i Miller 2003, s. 17.
  12. ↑ Jenkins, Landis i Miller 2003, s. 18.
  13. ↑ Jenkins, Landis i Miller 2003, s. 19.
  14. ↑ Jenkins, Landis i Miller 2003, s. 20.
  15. ↑ Jenkins, Landis i Miller 2003, s. 21–22.
  16. ↑ Jenkins, Landis i Miller 2003, s. 23.
  17. ↑ "X-16". globalsecurity.org [dostęp 11 maja 2010].
  18. ↑ Jenkins, Landis i Miller 2003, s. 24.
  19. ↑ Jenkins, Landis i Miller 2003, s. 25.
  20. ↑ Jenkins, Landis i Miller 2003, s. 26.
  21. ↑ Jenkins, Landis i Miller 2003, s. 27.
  22. ↑ Jenkins, Landis i Miller 2003, s. 28.
  23. ↑ Jenkins, Landis i Miller 2003, s. 29.
  24. ↑ Jenkins, Landis i Miller 2003, s. 30.
  25. 1 2 3 Parsch 2009, "Missing Designations"
  26. ↑ Jenkins, Landis i Miller 2003, s. 31–32.
  27. ↑ Jenkins, Landis i Miller 2003, s. 33.
  28. ↑ Jenkins, Landis i Miller 2003, s. 34.
  29. ↑ Jenkins, Landis i Miller 2003, s. 35.
  30. ↑ Jenkins, Landis i Miller 2003, s. 36.
  31. ↑ Jenkins, Landis i Miller 2003, s. 37.
  32. ↑ Jenkins, Landis i Miller 2003, s. 38.
  33. ↑ Jenkins, Landis i Miller 2003, s. 39.
  34. ↑ Jenkins, Landis i Miller 2003, s. 40–41.
  35. ↑ Jenkins, Landis i Miller 2003, s. 42.
  36. ↑ Jenkins, Landis i Miller 2003, s. 43.
  37. ↑ Jenkins, Landis i Miller 2003, s. 44–45.
  38. ↑ Jenkins, Landis i Miller 2003, s. 46.
  39. ↑ Jenkins, Landis i Miller 2003, s. 47.
  40. ↑ Jenkins, Landis i Miller 2003, s. 48.
  41. ↑ Jenkins, Landis i Miller 2003, s. 49.
  42. ↑ Jenkins, Landis i Miller 2003, s. 50.
  43. ↑ Jenkins, Landis i Miller 2003, s. 51.
  44. ↑ Jenkins, Landis i Miller 2003, s. 52.
  45. ↑ Jenkins, Landis i Miller 2003, s. 53.
  46. ↑ Jenkins, Landis i Miller 2003, s. 54.
  47. ↑ Jenkins, Landis i Miller 2003, s. 55.
  48. ↑ Jenkins, Landis i Miller 2003, s. 56.
  49. ↑ Jenkins, Landis i Miller 2003, s. 57.
  50. ↑ Jenkins, Landis i Miller 2003, s. 58.
  51. 1 2 Parsch 2009, "DOD 4120.15-L"
  52. ↑ Jenkins, Landis i Miller 2003, s. 60.
  53. ↑ X-51 Waverider makes historic hypersonic flight. US AIr Force Public Affairs, 26 maja 2010. [dostęp 2010-05-27].
  54. ↑ "X-51 Scramjet Engine Demonstrator - WaveRider" globalsecurity.org. [dostęp 11 maja 2010].
  55. ↑ Jordan 2006
  56. ↑ Kaufman 2009

Bibliografia

  • Dennis R. Jenkins, Tony Landis i Jay Miller: American X-Vehicles: An Inventory—X-1 to X-50. Wyd. Centennial of Flight. T. 31. Washington, DC: NASA History Office, czerwiec 2003, seria: Monographs in Aerospace History. SP-2003-4531. (ang.).
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.