16 Pułk Piechoty Ziemi Tarnowskiej

16 Pułk Piechoty

57 pułk Ziemi Tarnowskiej

Odznaka Pułku
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1919
Rozformowanie	1939
Nazwa wyróżniająca	Ziemi Tarnowskiej[a]
Tradycje
Święto	28 maja
Rodowód	57 Pułk Ziemi Tarnowskiej
Dowódcy
Ostatni	ppłk Rudolf Matuszek
Działania zbrojne
wojna polsko-ukraińska wojna polsko-czechosłowacka wojna polsko-bolszewicka bitwa pod Łysowem (6 VIII 1920) kampania wrześniowa bitwa pod Tomaszowem (17–20 IX 1939)
Organizacja
Dyslokacja	Tarnów
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	6 Dywizja Piechoty

16 Pułk Piechoty Ziemi Tarnowskiej (16 pp) – oddział piechoty Wojska Polskiego II RP.

W czasie kampanii wrześniowej 1939 walczył w składzie 6 Dywizji Piechoty (Grupa Operacyjna „Bielsko”, Armia „Kraków”).

13 listopada 1918 roku z frontu włoskiego wróciło do Tarnowa 28 oficerów i 200 szeregowych – Polaków – żołnierzy cesarskiego i królewskiego 57 pułku piechoty pod dowództwem kapitana Bolesława Menderera. W Tarnowie znajdował się także batalion zapasowy c. i k. 57 pp^[1]. Początkowo oddział nosił nazwę „57 pułk ziemi tarnowskiej”. W styczniu 1919 roku został przemianowany na „13 pułk ziemi tarnowskiej”, by w lutym otrzymać ostateczną nazwę „16 pułk piechoty”^[2][3].

15 grudnia 1918 roku III batalion pod dowództwem kapitana Andrzeja Jana Waisa został skierowany na front ukraiński do Małopolski Wschodniej. Pod koniec grudnia został zorganizowany I batalion, a na początku lutego 1919 roku II batalion i sztab pułku. Duże zasługi przy organizacji oddziału położył porucznik Jan Palewski, adiutant pułku^[2].

W 1919 roku wszedł w skład XI Brygady Piechoty należącej do 6 Dywizji Piechoty. W grudniu 1919 batalion zapasowy pułku stacjonował w Tarnowie^[4].

W czasie, gdy I i III bataliony walczyły w Małopolsce Wschodniej, pozostała część pułku została skoncentrowana w Cieszynie. Tu organizowano kolejne pododdziały, które wzięły udział w walkach na froncie czeskim przy obsadzaniu linii demarkacyjnej. Między innymi w rejonie Skoczowa większy bój stoczyła 4. kompania pod dowództwem porucznika Stanisława Hojnowskiego^[5].

Kawalerowie Virtuti Militari

Odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Wojskowego Virtuti Militari za wojnę 1918–1920[7][8]
kpt. Marceli Bernacki	ppor. Czesław Jentys	por. Stanisław Kempski[b]
kpt. Tadeusz Klimecki	chor. Stanisław Kras	kpt. Bronisław Layer
plut. Tadeusz Łysiak	kpt. Tadeusz Muszyński	por. Tadeusz Tabkowski
kpr. Ludwik Wróbel

8 grudnia 1920 roku pułk przybył do Starokonstantynowa, a następnie pomaszerował do Jeziernej, gdzie 14 grudnia załadował się na transport kolejowy i trzy dni później przybył do swojego stałego garnizonu w Tarnowie^[10]. Po przejściu z organizacji wojennej na organizację pokojową 16 pp pozostał w składzie 6 Dywizji Piechoty, która była rozlokowana na terenie Okręgu Korpusu Nr V^[11].

19 maja 1927 roku minister spraw wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił i zatwierdził dzień 28 maja, jako datę święta pułkowego^[12]. Pułk obchodził swoje święto w rocznicę zwycięskiego boju stoczonego w 1920 roku pod Murową^[10].

Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 18 pułk piechoty zaliczony został do typu I pułków piechoty (tzw. „normalnych”). W każdym roku otrzymywał około 610 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 56 oficerów oraz 1500 podoficerów i szeregowców. W okresie zimowym posiadał batalion starszego rocznika, batalion szkolny i skadrowany, w okresie letnim zaś batalion starszego rocznika i dwa bataliony poborowych^[13]. Po wprowadzeniu nowej organizacji piechoty na stopie pokojowej, pułk szkolił rekrutów dla potrzeb batalionu Korpusu Ochrony Pogranicza^[14]. W pułku zorganizowano też specjalną kompanię dla opóźnionych, która szkoliła rekrutów dla potrzeb całego DOK. Żołnierze ci wcześniej z różnych przyczyn opóźnili swoje stawiennictwo w macierzystej jednostce^[15].

Sztandar

Sztandar

15 maja 1925 roku Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Stanisław Wojciechowski zatwierdził wzór lewej strony płachty chorągwi 16 pułku piechoty^[25]. 29 maja 1927 roku w Tarnowie Prezydent RP Ignacy Mościcki wręczył pułkowi chorągiew ufundowaną przez obywateli ziemi tarnowskiej^[10].

Od 28 stycznia 1938 roku chorągiew pułkowa zaczęła być oficjalnie nazywana sztandarem^[26]. Obecnie sztandar znajduje się w Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie^[27].

Odznaka pamiątkowa

23 sierpnia 1930 roku minister spraw wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 16 pułku piechoty^[28]. Odznaka o wymiarach 38 × 38 mm ma kształt krzyża kawalerskiego, którego ramiona pokryte białą emalią ze złotymi krawędziami. Pośrodku krzyża umieszczona tarcza herbowa Tarnowa z gwiazdą i półksiężycem koloru złotego na tle niebieskiej emalii. Na ramionach krzyża wpisano numer „16” i nazwy pól bitewnych z 1920 roku „DAWIDÓW”, „KRASNE” i „MUROWA”. Czteroczęściowa – oficerska, wykonana w srebrze. Na rewersie próba srebra, imiennik grawera WG oraz numer. Autorem projektu był Jan Małeta. Wykonawcą był Wiktor Gontarczyk z Warszawy^[29].

Dowódcy pułku^[g]

• mjr Maksymilian Hoborski (14 XI – 5 XII 1918)
• ppłk Aleksander Boruszczak (5 XII 1918 – 29 III 1919)
• płk Kazimierz Piotrkowski (29 III – 25 V 1919)
• ppłk Zdzisław Załuski (25 V – 15 X 1919)
• ppłk Wiktor Rustocki (15 X 1919 – 4 I 1920)
• mjr Jan Łuszczki^[h] (14–27 I 1920)
• mjr Karol Weiss de Helmenau (27 I – 31 VII 1920)
• por. Tadeusz Klimecki (31 VII – 4 VIII 1920)
• por. Stanisław Piotr Hojnowski (4 – 12 VIII 1920)
• mjr Henryk Więckowski (12 VIII – 20 IX 1920)
• kpt. Tadeusz Muszyński (20–29 IX 1920)
• ppłk Marian Steczkowski (od 29 IX 1920)
• ppłk / płk piech. Karol Weiss de Helmenau (1923 → 19 II 1924 → dowódca 72 pp)
• ppłk / płk piech. Jan Prymus (19 II 1924 – X 1926)
• płk piech. Władysław Dragat (X 1926 – 21 I 1930 → dowódca piechoty dywizyjnej 22 DP Gór.)
• płk dypl. Aleksander Zygmunt Myszkowski (21 I 1930 – 23 X 1931 → dowódca piechoty dywizyjnej 7 DP)
• ppłk / płk dypl. piech. Stefan Broniowski (23 X 1931 – XII 1935 → GISZ)
• ppłk piech. Stefan Leukos-Kowalski (1936–1939)
• ppłk piech. Rudolf Matuszek (1939)

Zastępcy dowódcy pułku^[i]

• ppłk piech. Józef Gigiel-Melechowicz (10 VII 1922 – 1924 → zastępca dowódcy 54 pp)
• ppłk piech. Władysław Dragat (1924 – X 1926 → dowódca pułku)
• ppłk piech. Eugeniusz Wyrwiński (do 5 V 1927 → dowódca baonu manewrowego)
• ppłk piech. Antoni Matarewicz (5 V 1927^[36] – 12 III 1929 → p.o. komendanta PKU Tarnów^[37])
• ppłk piech. Kazimierz Niedźwiedzki (12 III 1929^[38] – 20 IX 1930)
• mjr dypl. piech. Jerzy Płatowicz-Płachta (20 IX 1930^[39] – VII 1932 → skład osobowy inspektora armii gen. Norwid-Neugebauera^[40])
• ppłk piech. Stanisław Kwapniewski (od X 1932^[40])

II zastępca (kwatermistrz)

• mjr / ppłk piech. Henryk II Nowak (VIII 1935^[41] – w 1939)

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2021-01-07].
• Spis oficerów służących czynnie w dniu 1.6.1921 r.. Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1921.
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. 2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918–1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937–1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918–1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
• Andrzej Gładysz, Krzysztof Pięciak: Wielka Księga Piechoty Polskiej 1918–1939. 6 Dywizja Piechoty. Tom 6. Warszawa: Edipresse Polska SA, 2016. ISBN 978-83-7945-592-8.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.
• Maciej Wyrwa: Nieodnalezione ofiary Katynia?. Lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940. Pruszków: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2015. ISBN 978-83-64486-31-9.
• Franciszek Znamirowski: Zarys historii wojennej 16-go Pułku Piechoty. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.