Abdykacja

Akt abdykacji Edwarda VIII

Abdykacja (łac. abdicatio – zrzeczenie się) – przedwczesna rezygnacja panującego monarchy z tronu i zrzeczenie się przysługujących mu z tego tytułu praw. Może być dobrowolna, np. cesarza rzymskiego Dioklecjana, cesarza Karola V, królowych Niderlandów Wilhelminy, Juliany i Beatrycze, króla Jana Kazimierza, lub wymuszona przez okoliczności, uniemożliwiające dalsze skuteczne sprawowanie władzy, np. cara Mikołaja II, Gustawa IV Adolfa, Napoleona I, Wilhelma II, Edwarda VIII, Augusta Mocnego, Stanisława Leszczyńskiego, Stanisława Augusta. Pozbawienia władzy nie zaakceptowali i abdykacji nie podpisali np. cesarz Austrii i król Węgier Karol I, król Grecji Konstantyn II, car Bułgarii Symeon II, król Włoch Humbert II, którzy nadal uważali się za prawowitych monarchów.

Władcy, którzy abdykowali (przykłady)

TytułImię monarchyWizerunekData wstąpienia
na tron		Data abdykacjiPrzyczyna abdykacji, uwagi
Cesarz RzymskiDioklecjan2841 maja 305Abdykował z powodu pogarszającego się stanu zdrowia i wieku.
Cesarz RzymskiMaksymian286Abdykował zgodnie z zasadami tetrarchii.
Król EssexOffa ?709Nie wiadomo, co skłoniło Offę do abdykowania, udania się do Rzymu i wstąpienia tam do klasztoru. Być może rzeczywiście wybrał życie zakonne, a być może był to rodzaj politycznej banicji.
Król MercjiCenred704709Abdykował, by udać się do Rzymu i wstąpić tam do klasztoru (razem z nim udał się Offa z Essexu).
Cesarz bizantyjskiMichał VI Stratiotikos105631 sierpnia 1057Patriarcha Konstantynopola – Michał Keroularios przekonał go, aby abdykował na korzyść Izaaka Komnena, który wszczął bunt w celu detronizacji cesarza. Cesarz wysłuchał jego rady i został mnichem.
Cesarz bizantyjskiIzaak I Komnen105722 listopada 1059Pod wpływem choroby uznanej za śmiertelną złożył godność cesarską i wycofał się do klasztoru Studion.
Cesarz bizantyjskiMichał VII Dukas107131 marca 1078Wystąpienie zbrojne przeciwko niemu zakończone obwołaniem Nicefora Botaniatesa cesarzem.
Cesarz rzymskiHenryk IV Salicki105631 grudnia 1106Abdykował po opuszczeniu go przez ostatnich stronników podczas kolejnej skierowanej przeciwko jego panowaniu wojnie domowej.
Król DaniiEryk III Jagnię11371146Powodem abdykacji była głęboka religijność króla, która skłoniła go do wstąpienia do klasztoru w Odense, gdzie wkrótce zmarł.
Król CzechWładysław II1140[a]1172Konflikty z Cesarzem i szlachtą. Chęć zapewnienia następstwa tronu dla syna – Fryderyka.
Wielki Żupan RaszkiStefan Nemania11701196Chęć wstąpienia do klasztoru.
Król ZetyWukan Nemaniczok. 11961208Przyczyny abdykacji Wukana nie są znane. Być może przekazując władzę nad Zetą w ręce syna jeszcze za swego życia chciał zabezpieczyć jego prawa do tronu.
Król SzkocjiJan Balliol129210 lipca 1296Zmuszony do abdykacji przez posiadającego roszczenia do tronu Szkocji króla Anglii Edwarda I.
Król AngliiEdward II130724 stycznia 1327Zmuszony do abdykacji przez opozycję możnych na czele z królową Izabelą oraz Rogerem Mortimerem.
Cesarz bizantyjskiJan VI Kantakuzen13474 grudnia 1354Klęska w wojnie domowej i inne niepowodzenia spowodowały abdykację cesarza i jego wstąpienie do klasztoru w Konstantynopolu.
Król AngliiRyszard II137729 września 1399Zmuszony do abdykacji przez opozycję możnych.
Sułtan osmańskiMurad II14211444Po przegranym starciu pod dowództwem Jana Hunyadyego został zmuszony do abdykacji na rzecz syna. Powrócił na tron w 1446 (panował do 1451).
Sułtan osmańskiBajazyd II148125 kwietnia 1512Zmuszony do abdykacji przez syna Selima I.
Cesarz rzymski,
Arcyksiążę Austrii,
Król Hiszpanii		Karol V (I) Habsburg151612 września 1556Własna decyzja.
Królowa SzkocjiMaria I Stuart154224 lipca 1567Zmuszona do abdykacji przez możnych.
1) Król Węgier,
Arcyksiążę Austrii
2) Król Czech		Rudolf II[b]15761) 25 czerwca 1608
2) 1611		Opór ze strony rodziny, zwłaszcza ze względu na chorobę psychiczną Rudolfa.
Królowa SzwecjiKrystyna Waza16326 czerwca 1654Katolickie wyznanie wiary królowej w protestanckiej Szwecji.
Książę Modeny i ReggioAlfons III d’Este1628koniec lipca 1629Chęć wstąpienia do klasztoru.
Król Polski, wielki książę litewskiJan II Kazimierz Waza164816 września 1668Jan Kazimierz miał dość dalszego panowania, więc rozgoryczony po rokoszu Lubomirskiego i śmierci żony zrzekł się tronu[1].
Król Polski, wielki książę litewskiAugust II Mocny169724 września 1706Zrzekł się tronu na rzecz Stanisława Leszczyńskiego na mocy pokoju w Altranstädt, kończącego pierwszą fazę III wojny północnej. Przywrócony na tron w wyniku przegranej przez Szwecję bitwy pod Połtawą (1709), formalnie dokonała tego Walna Rada Warszawska 1710.
Król HiszpaniiFilip V170014 stycznia 1724Abdykował z powodu pogłębiającej się melancholii. Powrócił na tron po śmierci syna jeszcze w 1724 roku.
Król Sardynii
Książę Sabaudii		Wiktor Amadeusz II1675[c]3 września 1730Zawarcie morganatycznego małżeństwa i życie z nową małżonką z dala od spraw państwowych.
Sułtan osmański Ahmed III 1703 20 września 1730 Przewrót pałacowy dokonany przez janczarów.
Król Neapolu
Król Sycylii		Karol VII
(Karol IV na Sycylii)		17316 października 1759Abdykował z tronów Neapolu i Sycylii na rzecz swojego trzeciego syna – Ferdynanda, po bezdzietnej śmierci przyrodniego brata – Ferdynanda VI, po którym Karol odziedziczył tron Hiszpanii (gdzie panował jako Karol III).
Książę MonakoJakub I Grimaldi17317 listopada 1733Brak legalnych podstaw do sprawowania władzy według Monakijczyków.
Cesarz ChinQianlong17367 lutego 1795Jako oficjalny powód abdykacji cesarz podał niechęć do przewyższenia długością panowania podziwianego przez siebie cesarza Kangxi.
Król Polski, wielki książę litewskiStanisław August Poniatowski176425 listopada 1795Praktycznie abdykował tylko formalnie, gdyż państwo polskie przestało wtedy istnieć na skutek rozbiorów[2].
Król SardyniiKarol Emanuel IV17964 czerwca 1802Śmierć żony.
Król HiszpaniiKarol IV Burbon178819 marca 1808Abdykował po buncie w Aranjuez, w wyniku którego do więzienia dostał się faworyt króla Manuel Godoy. Swoją decyzją chciał doprowadzić do jego uwolnienia.
1) Król Neapolu
2) Król Hiszpanii		Józef Bonaparte1) 1806
2) 1808		1) 6 czerwca 1808
2) 7 stycznia 1814		1) Przejęcie korony Hiszpanii.
2) Zmuszony do abdykacji po utracie Hiszpanii w 1813.
Król SzwecjiGustaw IV Adolf181528 marca 1809Detronizacja.
Król HolandiiLudwik I Bonaparte18061 lipca 1810Próba ratowania tronu dla syna po zaognieniu się konfliktu z bratem, cesarzem Napoleonem.
Cesarz Francuzów, król WłochNapoleon I Bonaparte1799/18041) 6 kwietnia 1814
2) 22 czerwca 1815		1) Zmuszony do abdykacji po klęsce w wojnie z koalicją antynapoleońską.
2) Zmuszony do abdykacji po zakończeniu tzw. 100 dni Napoleona.
Król SardyniiWiktor Emanuel I180212 marca 1821Wybuch liberalnej rewolucji na terenie królestwa.
1) Król Portugalii
2) Cesarz Brazylii		Piotr I1) 1826
2) 1822		1) 28 maja 1826
2) 7 kwietnia 1831		1) Zmuszony do abdykacji z tronu metropolii na rzecz swej córki Marii II.

2) Kryzys polityczny, który nastąpił po odwołaniu rządu przez cesarza.

Król FrancjiKarol X18242 sierpnia 1830Efekt rewolucji lipcowej.
Król PortugaliiMichał I Uzurpator182826 maja 1834Pozbawienie tronu uzurpatorskiego władcy.
Książę SerbiiMiłosz I Obrenowić181725 czerwca 1839W 1858 powrócił na tron.
Król NiderlandówWilhelm I17927 października 1840Sprzeciw wobec zmian w Konstytucji ograniczających władzę monarszą.
Król FrancuzówLudwik Filip I183024 lutego 1848Wydarzenia związane z Wiosną Ludów we Francji.
Król BawariiLudwik I182520 marca 1848Wydarzenia związane z Wiosną Ludów w Niemczech.
Cesarz AustriackiFerdynand I18352 grudnia 1848Wydarzenia związane z Wiosną Ludów w Austrii.
Król SardyniiKarol Albert183123 marca 1849Przegrana wojna z Austrią.
Książę ParmyKarol II1847[d]17 maja 1849[e]Abdykował na rzecz syna po stłumieniu rewolucji w księstwie.
Królowa HiszpaniiIzabela II183328 czerwca 1870Detronizacja.
Król HiszpaniiAmadeusz I Sabaudzki187011 lutego 1873Niechęć do Hiszpanii.
Książę BułgariiAleksander I Battenberg18791) 21 sierpnia 1886
2) 6 września 1886		1) Abdykacja wymuszona przez prorosyjskich oficerów.
2) Dobrowolna abdykacja z powodu słabej pozycji w kraju.
Król SerbiiMilan I Obrenowić1868[f]6 marca 1889Nieznana przyczyna.
Cesarz RosjiMikołaj II189415 marca 1917Rewolucja lutowa 1917.
Car BułgariiFerdynand I18873 października 1918Przegrana Bułgarii w I wojnie światowej.
Król BawariiLudwik III19127 listopada 1918Proklamacja republiki.
Wielki książę OldenburgaFryderyk August II190011 listopada 1918Proklamacja republiki.
Król Saksonii Fryderyk August III 1904 13 listopada 1918 Proklamacja republiki.
Cesarz Niemiecki, Król PrusWilhelm II188828 listopada 1918Proklamacja republiki.
Król Wirtembergii Wilhelm II 1891 30 listopada 1918 Proklamacja republiki.
Wielka Księżna LuksemburgaMaria Adelajda191214 stycznia 1919Niepopularność, apel parlamentu.
Król GrecjiKonstantyn I191327 września 1922Rewolucja 11 września 1922.
Król Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej,
cesarz Indii		Edward VIII20 stycznia 193611 grudnia 1936Brak zgody parlamentu na małżeństwo z Wallis Simpson.
Król RumuniiKarol II19306 września 1940Przejęcie władzy dyktatorskiej przez Iona Antonescu.
Szach IranuReza Szah Pahlawi192516 września 1941Zmuszony do abdykacji w wyniku interwencji ZSRR i Wielkiej Brytanii spowodowanej niebezpieczeństwem podjęcia współpracy z III Rzeszą.
Król ChorwacjiTomisław II194131 lipca 1943Kapitulacja wojsk włoskich.
Król WłochWiktor Emanuel III19009 maja 1946Próba ratowania instytucji monarchii we Włoszech.
Król RumuniiMichał I193030 grudnia 1947Zmuszony przez komunistów.
Królowa NiderlandówWilhelmina18904 września 1948Podeszły wiek.
Król BelgówLeopold III193416 lipca 1951Protesty i krytyka spowodowana jego kontrowersyjnymi działaniami podczas II wojny światowej.
Król Egiptu i SudanuFaruk I193626 lipca 1952Rewolucja w Egipcie w 1952.
Król JordaniiTalal ibn Abdullah195110 sierpnia 1952Zły stan zdrowia (schizofrenia).
Król KambodżyNorodom Sihanouk1) 1941
2) 1993		1) 2 marca 1955
2) 7 października 2004		2) Zły stan zdrowia.
Wielka Księżna LuksemburgaSzarlotta14 stycznia 191912 listopada 1964Podeszły wiek.
Królowa NiderlandówJuliana194830 kwietnia 1980Podeszły wiek.
Wielki Książę LuksemburgaJan19647 października 2000Podeszły wiek.
Emir KuwejtuSaad al-Abdallah al-Salim Al Sabah200624 stycznia 2006Zły stan zdrowia (m.in. nowotwór jelita grubego).
Król BhutanuJigme Singye Wangchuck24 lipca 197214 grudnia 2006Zapoczątkowanie reform politycznych
Królowa NiderlandówBeatrycze198030 kwietnia 2013Podeszły wiek.
Emir KataruHamad ibn Chalifa Al Sani199525 czerwca 2013Podeszły wiek.
Król BelgówAlbert II199321 lipca 2013Podeszły wiek.
Król HiszpaniiJan Karol I22 listopada 197519 czerwca 2014Podeszły wiek, skandale finansowe.
Cesarz Japonii Akihito 7 stycznia 1989 30 kwietnia 2019 Podeszły wiek.
Królowa Danii Małgorzata II 14 stycznia 1972 14 stycznia 2024 Podeszły wiek.

Abdykacja a papiestwo

Termin abdykacja nie jest znany prawu kanonicznemu – zrzeczenie się władzy przez papieża określa się terminem renuntiatio (kan. 332).

Uwagi

  1. ↑ Do 1158 tylko książę Czech.
  2. ↑ Król Węgier jako Rudolf I, arcyksiążę Austrii jako Rudolf V.
  3. ↑ W Sabaudii.
  4. ↑ Król Etrurii w latach 1806–1807, książę Lukki w latach 1824–1847.
  5. ↑ Pierwsza abdykacja – 19 kwietnia 1848.
  6. ↑ Jako książę, od 1882 król.

Przypisy

  1. ↑ Oświadczenie z 16 września 1668: Volumina Legum tom 4 s. 478. W wyniku tej rezygnacji Sejm elekcyjny 1669 uchwalił zakaz abdykacji, a nawet choćby proponowania jej przez aktualnie panującego pod groźbą zastosowania prawa oporu. Volumina Legum tom 5, s. 11 p. 40 In materia abdicationis. Zakaz ten nawiązywał do 1 Artykułu henrykowskiego (zabraniającego mianować, ani obierać, ani obierania iakiego składać żadnym sposobem, ani kształtem wymyślonym, Krola na Państwo, sukcessora naszego, wsadzać) zaostrzając go jeszcze.
  2. ↑ Akt abdykacji Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Bibliografia

  • Snoch B., Terminy i pojęcia historyczne, Warszawa 1990, s. 9. ISBN 83-02-03944-6.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.