Fort VIII Twierdzy Toruń
 nr rej. A/1369 z 5 października 1971 (zmiana decyzji 29 grudnia 2009)[1] | |
 Główne wejście do fortu | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Bielańska 65 |
| Typ budynku | |
| Rozpoczęcie budowy |
1888 |
| Ukończenie budowy |
1890 |
Położenie na mapie Torunia  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego  | |
 53°01′24,49″N 18°33′24,13″E/53,023469 18,556703 | |
Fort VIII Twierdzy Toruń (Fort VIII Kazimierz Wielki[2]) – fort piechoty, zbudowany w latach 1888–1890, znajdujący się przy ul. Bielańskiej 66[3].
Historia
Fort powstał w latach 1888–1890[4], w 1893 roku był modernizowany[3]. Pierwotna nazwa fortu to Fort IVb Herzog Albrecht[3]. Był uzbrojony w sześć dział i trzy pancerne wieżyczki obserwacyjne. Był przeznaczone dla 300-osobowej załogi. W skład Fortu wchodziło również pięć schronów dla piechoty. Po powrocie Torunia do Polski w 1920 roku w Forcie mieścił się koszary[4]. W 1925 roku fort zajął na stałe 4. punkt lotniczy[3].
We wrześniu 1939 roku fort stanowił punkt oporu w systemie obrony Torunia[3]. Po wkroczeniu wojsk niemieckich do miasta zaczął pełnić funkcję więzienia śledczego przeznaczonego dla ludności polskiej. Trafiło do niego wielu aresztowanych członków Batalionu Śmierci za Wolność[5]. Część z nich została zamordowana na terenie fortu, inni zostali wywiezieni do obozów koncentracyjnych (Ravensbrück, Sachsenhausen, Auschwitz-Birkenau[6]), rozstrzelani w Barbarce, Olku[7] lub Palmirach[5]. Więźniami Fortu VIII byli m.in. nauczyciel muzyki Zygmunt Moczyński[8], artysta Alojzy Liegmann[9]. Więźniowie byli przetrzymywani w celach znajdujących się w dolnej części masywu fortu[4].
Fort został zbombardowany przez Armię Czerwoną w styczniu 1945 roku. Pod koniec lat 50. doszło do próby wysadzenia obiektu. Obecnie fort nie ma właściciela, jest systematycznie dewastowany, zaśmiecany i rabowany[3]. Po 2000 roku pojawił się pomysł stworzenia w forcie domu akademickiego dla ok. 400 osób[10].
Upamiętnienia
Przed fortem stoją trzy nieme krzyże, upamiętniające Polaków uwięzionych i maltretowanych przez Niemców podczas II wojny światowej. Dwa tylne są opisywane również jako dwa miecze z pustymi tarczami. Krzyże nie mają oficjalnej nazwy[11]. Stanowią one część większej instalacji artystycznej, wykonanej przez Alojzego Liegmanna w 1989 roku[11][3]. Ponadto krótko po zakończeniu wojny powstała tzw. Ściana Śmierci, gdzie mieszkańcy Torunia i okolic zostawiali znicze, upamiętniające Polaków zamordowanych przez Niemców[12].
Przypisy
- ↑ Zabytki nieruchome wpisane do rejestru zabytków [online], torun.wkz.gov.pl, s. 7 [dostęp 2025-03-01].
- ↑ Nastrożny 2014 ↓, s. 196.
- 1 2 3 4 5 6 7 Fort VIII Twierdzy Toruń. toruntour.pl. [dostęp 2023-04-27].
- 1 2 3 Smentek 2021 ↓, s. 27.
- 1 2 Smentek 2021 ↓, s. 11.
- ↑ Komorowski 1993 ↓, s. 33.
- ↑ Smentek 2021 ↓, s. 26-27.
- ↑ Smentek 2021 ↓, s. 28.
- ↑ Smentek 2021 ↓, s. 15.
- ↑ Cudny i Rouba 2012 ↓, s. 120.
- 1 2 Smentek 2021 ↓, s. 47.
- ↑ Smentek 2021 ↓, s. 26.
Bibliografia
- Waldemar Cudny, Rafał Rouba. Hotelarstwo jako sposób na rewitalizację zabytkowych obiektów militarnych pochodzących z XIX i XX wieku. „Ochrona Zabytków”. 3-4, 2012.
- Krzysztof Komorowski: Konspiracja pomorska 1939–1947. Leksykon. Gdańsk: Novus orbis, 1993. ISBN 83-85560-06-08.
- Paweł Nastrożny. Operat szacunkowy gruntów zewnętrznego pierścienia obronnego Twierdzy Toruń z początku lat dwudziestych XX wieku. „Rocznik Toruński”. 41, 2014.
- Lidia Smentek: Batalion Śmierci za Wolność : spadająca co sekundę kropla wody odświeża pamięć. Toruń: Polskie Wydawnictwo Reklamowe, 2021. ISBN 978-83-66256-08-8.
