Interlingua

Interlingua
Obszar

(cały świat)

Liczba mówiących

1500

Pismo/alfabet

łacińskie

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
język urzędowy -
Organ regulujący International Auxiliary Language Association
Kody języka
ISO 639-1 ia
ISO 639-2 ina
ISO 639-3 ina
IETF ia
Glottolog inte1239
SIL ina
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Wikipedia w języku interlingua
Słownik języka interlingua
w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Interlingua (Interlingua de IALA) – sztuczny międzynarodowy język pomocniczy, opublikowany 15 stycznia 1951 roku[1] przez International Auxiliary Language Association (IALA). Jest to jeden z języków naturalistycznych. Interlingua łączy słownictwo typowe dla języków romańskich z prostą, regularną gramatyką, co umożliwia zrozumienie jej przez miliony osób, korzystających zwłaszcza z takich języków jak hiszpański, włoski i rumuński, ale także pozostałych romańskich i w mniejszym stopniu z angielskiego. Według szacunkowych danych IALA, na naukę interlingwy wystarczy 15 dni – pozwala to na wykorzystywanie jej, metodą porównań, jako pomocy do nauki innych języków.

Podłoże

Ekspansjonistyczne ruchy naukowe, społeczne, technologiczne, handlowe i dyplomatyczne oraz sztuka, powiązane z historyczną dominacją łaciny, sprawiły, że w Europie, zwłaszcza jej zachodniej części, wykształciło się sporo wspólnych słów. Do tworzenia słownika interlingwy stosowano metodę porównań między pięcioma językami – hiszpańskim i portugalskim traktowanymi jako jeden język, angielskim, francuskim oraz włoskim, a także, jako dodatkowe źródło – rosyjskim i niemieckim. Słowo powtarzające się w największej liczbie języków było włączane do słownika.

Interlingua łączy już istniejące słownictwo z nieskomplikowaną gramatyką, opartą na gramatykach języków romańskich. Sprawia to, że język ten określa się mianem języka naturalistycznego.

Alfabet

Interlingua posługuje się alfabetem łacińskim, bez żadnych znaków diakrytycznych (w nawiasach nazwa i w zielonym kolorze wymowa pojedynczych liter):

a (a – a)
b (be – b)
c (ce – c lub k)
d (de – d)
e (e – e)
f (ef – f)
g (ge – g)
h (hasha – h)
i (i – i)

j (jota – ż)
k (ka – k)
l (el – l)
m (em – m)
n (en – n)
o (o – o)
p (pe – p)
q (ku – k)
r (er – r)

s (es – s)
t (te – t)
u (u – u)
v (ve – w)
w (duple ve – ł)
x (iks – ks)
y (i grec, ypsilon – i)
z (zeta, zed – z)

Wymowa

Wymowa w języku interlingua jest bardzo podobna do włoskiej czy hiszpańskiej.

Najważniejsze zasady:

  • ca, co, cu jak ka, ko, ku
    catto (kato), carriera (kariera), musica (muzika), escorta (eskorta), cocina (kocina), cubo (kubo), cultivar (kultiwar)
  • ce, ci, cy jak ce, ci, ci
    glycerina (glicerina), macedone (macedone), cocina (kocina), cyclon (ciklon), cylindro (cilindro)
  • ch zwykle jak k; ewentualnie jak cz lub sz
    machina (makina), charta (karta), characteristic (karakteristik); charme (szarm), checo (czeko)
  • g gardłowe jak g, nawet przed e, i, y (portugese); ewentualnie jak ż przed e, i, y, zwłaszcza w przyrostku -age i wyrazach pochodnych od niego
    gaudio (gaudio), mangiar (manżar), viage (wiaże), viagiar (wiażar)
  • h z wydechem; opcjonalnie jako nieme
    haber (haber), habile (habile)
  • ph jak f
    photo (foto), physica (fizika)
  • qu jak ku; jak k w wyrazach que, qui
    quando (kłando), que (ke), qui (ki)
  • rh jak r
    rheuma (reuma), rhombo (rombo)
  • s między samogłoskami jak z
    supponer (suponer), casa (kaza), osar (ozar)
  • th jak t
    theatro (teatro), theologia (teologia)
  • ti jak ti, ewentualnie jak cj (national, scientia, spatio)
  • w jak ł lub w, zgodnie z oryginalnym brzmieniem wyrazu w języku pochodzenia (water-closet)
  • y jak i

Akcent

Akcent pada w ogromnej większości przypadków na samogłoskę przed ostatnią spółgłoską: facer, parlar, elegante, discurso, computator, Polonia, persona, ideal, libro, elephante.

Druga reguła akcentowania respektuje klasyczne korzenie językowe – istnieje kilka końcówek wyrazów, które powodują, że akcent przesuwa się na samogłoskę poprzedzającą przedostatnią spółgłoskę.

  • -le, -ne, -re: facile = łatwy, nomine = imię, tempore = czas
  • -ic, -ico, -ica: technic, technico = technik, technica = technika
  • -ide, -ido: timide = nieśmiały, acido = kwas
  • -ula, -ulo: regula = reguła, angulo = kąt
  • -ime: ultime = ostatni

Gramatyka

Czasownik

Wszystkie czasowniki kończą się w bezokoliczniku na -r. Po odcięciu końcowego -r powstaje czas teraźniejszy:

  • Io scribe = Piszę,
  • Io crede, que... = Uważam, że...,
  • Io me lava = Myję się,
  • Ille parla anglese = On mówi po angielsku.

Czasowniki nie odmieniają się poprzez liczby i osoby.

Czasowniki esser (być), haber (mieć) i vader (iść) mają powszechnie stosowane formy skrócone w czasie teraźniejszym:

  • es = esse,
  • ha = habe,
  • va = vade.

Czas przeszły tworzy się poprzez zastąpienie końcówki -r, końcówką -va:

  • Heri nos vadeva al cinema = Wczoraj poszliśmy do kina.
  • Nos visitava nostre amico = Odwiedziliśmy naszego przyjaciela.

Za pomocą imiesłowu czasu przeszłego i czasownika haber można utworzyć czasy przeszłe złożone:

  • Io ha legite un libro = Przeczytałem książkę,
  • Quando io retornava a casa, ille jam habeva lavate le plattos = Gdy wróciłem do domu, on już pozmywał (był) naczynia.

Zastępując końcówkę -r końcówką -ra (z akcentem na a) otrzymuje się czas przyszły:

  • Deman io lo facera = Jutro to zrobię.

Rodzajnik

Rodzajnikiem nieokreślonym jest un. Rodzajnikiem określonym jest le. Nie odmieniają się przez osoby i rodzaje (a zatem są to przedimki):

  • Un libro = Jakaś książka.
  • Le libro = Ta (konkretna) książka.
  • Un amica = Jakaś przyjaciółka.
  • Le amica = Ta (konkretna) przyjaciółka.

Rzeczownik i przymiotnik

Liczbę mnogą rzeczowników tworzy się poprzez dodanie -s, gdy rzeczownik kończy się samogłoską:

  • Un puero = chłopiec, pueros = chłopcy.

lub poprzez dodanie -es, gdy kończy się na spółgłoskę:

  • Un animal = zwierzę. Animales = zwierzęta.

Przymiotnik nie odmienia się przez rodzaje ani liczby:

  • Un belle femina = piękna kobieta. Belle feminas = piękne kobiety.

Zwykle jest stawiany po rzeczowniku:

  • Un homine inteligentne = inteligentny człowiek.

Ale krótkie przymiotniki mogą być stawiane przed:

  • Bon die! = Dzień dobry!

Interlingua współcześnie

Społeczność interlingwy jest mała, ale aktywna. Istnieje Union Mundial pro Interlingua zajmująca się promocją języka. Co dwa lata jest organizowany kongres. Jest nagrywany podcast nazwany Radio Interlingua[2]. Istnieją grupa facebookowa, grupa na Redditice oraz kanał na telegramie. Są tłumaczone książki na interlingwę[3]. Powstają poezja, piosenki, oraz memy w tym języku.

Przykładowe teksty

Ojcze nasz
Nostre Patre, qui es in le celos,
que tu nomine sia sanctificate;
que tu regno veni;
que tu voluntate sia facite
super le terra como etiam in le celo.
Da nos hodie nostre pan quotidian,
e pardona a nos nostre debitas
como nos pardona a nostre debitores,
e non duce nos in tentation,
sed libera nos del mal.
Hasło reklamowe Union Mundial pro Interlingua
Lingua natural e musical
de parolas international
e un grammatica minimal.
Comprensibile facilemente
per personas intelligente.
Le medio de communication
adequate pro le solution
del confusion de Babylon.
Powszechna deklaracja praw człowieka – artykuł pierwszy[4]
Articulo 1. Tote le esseres human nasce libere e equal in dignitate e in derectos. Illes es dotate de ration e de conscientia e debe ager le unes verso le alteres in un spirito de fraternitate.

Zobacz też

Linki zewnętrzne

Przypisy

  1. ↑ Interlingua, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-07-29].
  2. ↑ Radio Interlingua [online], Union Mundial pro Interlingua [dostęp 2025-03-15].
  3. ↑ Le Ferma del Animales in interlingua! [online] [dostęp 2025-03-15].
  4. ↑ publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Universal Declaration of Human Rights - Interlingua, ohchr.org [dostęp 2023-01-21].


This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.