Język abchaski

аҧсуа бызшәа
Obszar	Gruzja (Abchazja, Adżaria), Turcja
Liczba mówiących	ok. 100 tys.
Pismo/alfabet	zmodyfikowana cyrylica
Klasyfikacja genetyczna
	Języki północno-zachodniokaukaskie; Język abchaski;
Status oficjalny
język urzędowy	Abchazja
UNESCO	2 wrażliwy↗
Ethnologue	2 prowincjonalny↗
Kody języka
ISO 639-1	ab
ISO 639-2	abk
ISO 639-3	abk
IETF	ab
Glottolog	abkh1244
Ethnologue	abk
GOST 7.75–97	абх 010
WALS	abk
SIL	ABK
	Występowanie
W Wikipedii
	Zobacz też: język, języki świata
	Wikipedia w języku abchaskim
	Słownik języka abchaskiego; w Wikisłowniku
	Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język abchaski (abch. аҧсуа бызшәа) – język należący do rodziny języków północno-zachodniokaukaskich, używany przez Abchazów^[1]. Jest używany w Abchazji oraz częściowo w Adżarii i Turcji^[2]. Posługuje się nim ok. 100 tys. osób^[3]. Z perspektywy typologii ma charakter aglutynacyjny i polisyntetyczny^[4]^[5].

Abchaski jest blisko spokrewniony z językiem abazyńskim^[6]. Wyróżnia się dialekty: abżujski (legł u podstawy języka literackiego), bzybski oraz sadzki (w Turcji).

Niektóre gramatyki podają, iż w języku tym występują zaledwie dwie samogłoski: otwarta samogłoska а oraz zamknięta samogłoska ә^[7]. W zależności od pozycji w wyrazie obydwie te samogłoski mogą być wymawiane jako zbliżone do e, i, o lub u, jednak różnica między tymi dźwiękami nie jest relewantna i nie odgrywa większej roli dla rozumienia wyrazów. Czasem jednak, po uwzględnieniu wszystkich tych dźwięków podaje się liczbę 6 samogłosek. Z kolei liczba spółgłosek w dialekcie abżujskim, który stał się podstawą języka literackiego, wynosi 58, zaś w dialekcie bzybskim – 67. Dla porównania: w języku polskim mamy 8 samogłosek i 36 spółgłosek, co i tak – jeśli porównamy z innymi językami słowiańskimi – jest dużą liczbą.

Ze względu na sytuację polityczną Abchazji, język abchaski ma dziś stosunkowo wysoki prestiż i jest jednym z lepiej rozwiniętych „małych” języków Kaukazu. Jest to, wraz z językiem rosyjskim, oficjalny język samozwańczej Republiki Abchazji. Język ten używany jest w prasie, radiu i telewizji, powstaje w nim literatura piękna oraz dzieła naukowe. Ze względu na dzieje tego języka, dużo jest w nim zapożyczeń tureckich, gruzińskich oraz najnowszych – rosyjskich.

Alfabet abchaski

Pierwsze świadectwa języka abchaskiego zostały utrwalone w XVII w. przez podróżującego przez te tereny Evliya Çelebiego. Pierwsze próby zapisywania tego języka podjęto w XIX w., po przyłączeniu Abchazji do Imperium Rosyjskiego. Pierwszy abchaski alfabet opracował w 1862 r. rosyjski kaukazolog Piotr Uslar. Wkrótce potem, w 1865 r. ukazał się pierwszy abchaski elementarz. Opracowany przez Uslara alfabet był oparty na cyrylicy i składał się z 37 liter. W 1905 r. alfabet ów poszerzono dodając kilka nowych liter, przez co alfabet liczył już wówczas 55 znaków.

W późniejszym okresie znany lingwista-poliglota i kaukazolog Mikołaj Marr (pochodzenia gruzińsko-szkockiego) opracował dla języka abchaskiego nowy, oparty na łacince alfabet złożony z 75 liter. Alfabet ten był w oficjalnym użyciu tylko dwa lata 1926–1928, do czasu opracowania nowego alfabetu, również opartego na łacince.

W 1937 r. wprowadzono nowy alfabet, oparty tym razem na piśmie gruzińskim, jednak dążenia Abchazów do odróżnienia i uniezależnienia się od Gruzinów doprowadziły do kolejnej zmiany: w 1954 r. ponownie wprowadzono alfabet oparty na cyrylicy.

Współczesny alfabet
Litera	Transliteracja	IPA
А а	a	/a /; /a :/ (< */ʕ a , a ʕ /)
Б б	b	/b /
В в	v	/v /
Г г	g	/ɡ /
Гь гь	g'	/ɡ ʲ /
Гә гә	g°	/ɡ ʷ /
Ҕ ҕ	ġ	/ɣ ~ ʁ /
Ҕь ҕь	ġ'	/ɣ ʲ ~ ʁ ʲ /
Ҕә ҕә	ġ°	/ɣ ʷ ~ ʁ ʷ /
Д д	d	/d /
Дә дә	d°	/d ʷ / [d͡b]
Е е	e	/ɛ /
Ж ж	ž	/ʐ /
Жь жь	ž'	/ʒ /
Жә жә	ž°	/ʒ ʷ /
З з	z	/z /
(Ҙ ҙ)		/ʑ /
Ӡ ӡ	ʒ	/d͡z/
Ӡә ӡә	ʒ°	/d͡ʑ ʷ /
(Ӡ’ ӡ’)		/d͡ʑ/
И и	i	/j , j ɨ , ɨ j / [j , j ə , i :]
К к	k	/kʼ /
Кь кь	k'	/kʼ ʲ /
Кә кә	k°	/kʼ ʷ /
Қ қ	k̢	/k ʰ /
Қь қь	k̢'	/k ʲ ʰ /
Қә қә	k̢°	/k ʷ ʰ /
Ҟ ҟ	k̄	/qʼ /
Ҟь ҟь	k̄'	/qʼ ʲ /
Ҟә ҟә	k̄°	/qʼ ʷ /
Л л	l	/l /
М м	m	/m /
Н н	n	/n /
О о	o	/w a , a w / [o ]
П п	p	/pʼ /
Ҧ ҧ	ṗ	/p ʰ /
Р р	r	/r /
С с	s	/s /
(Ҫ ҫ)		/ɕ /
Т т	t	/tʼ /
Тә тә	t°	/tʼ ʷ / [t ʼ͡pʼ]
Ҭ ҭ	t̢	/t ʰ /
Ҭә ҭә	t̢°	/t ʷ ʰ / [t͡p ʰ ]
У у	u	/w , w ɨ , ɨ w / [w , w ə , u :]
Ф ф	f	/f /
Х х	x	/x ~ χ /
Хь хь	x'	/x ʲ ~ χ ʲ /
Хә хә	x°	/x ʷ ~ χ ʷ /
(Х’ х’)		/χ ~ χ ˁ /
Ҳ ҳ	x̢	/ħ /
Ҳә ҳә	x̢°	/ħ ʷ /
Ц ц	c	/t͡s ʰ /
Цә цә	c°	/t͡ɕ ʷ ʰ /
(Ц’ ц’)		/t͡ɕ ʰ /
Ҵ ҵ	c̄	/t͡s ʼ/
Ҵә ҵә	c̄°	/t͡ɕʼ ʷ /
(Ҵ’ ҵ’)		/t͡ɕʼ/
Ч ч	č	/t͡ʃ ʰ /
Ҷ ҷ	č̢	/t͡ʃ ʼ/
Ҽ ҽ	ċ	/t͡ʂ ʰ /
Ҿ ҿ	ċ̨	/t͡ʂʼ/
Ш ш	š	/ʂ /
Шь шь	š'	/ʃ /
Шә шә	š°	/ʃ ʷ /
Ы ы	y	/ɨ /
Ҩ ҩ	o̩	/ɥ ~ ɥˁ / (< */ʕ ʷ /)
Џ џ	ǰ	/d͡ʐ/
Џь џь	ǰ'	/d͡ʒ/

Przypisy

↑ MarianM. Jurkowski MarianM., Abchaski język, [w:] KazimierzK. Polański (red.), Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, wyd. 2, Wrocław: Ossolineum, 1999, s. 13, ISBN 83-04-04445-5, OCLC 835934897 .
↑ KrystynaK. Damm KrystynaK., AldonaA. Mikusińska AldonaA. (red.), Ludy i języki świata, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000 (PWN Leksykon), s. 7, ISBN 83-01-13070-9, OCLC 830240260 (pol.).
↑ ViacheslavV. Chirikba ViacheslavV., Abkhaz Grammar [online], 2003 [dostęp 2022-10-17] (ang.).
↑ Viacheslav A. Chirikba: Abkhaz. Munich: LINCOM Europa, 2003, seria: Languages of the world/Materials 119. ISBN 3-89586-136-7. (ang.).
↑ Thomas R. Wier. Abkhaz (review). „Language”. 81 (2), s. 516–517, 2005. DOI: 10.1353/lan.2005.0109. ISSN 1535-0665. (ang.).
↑ George L.G.L. Campbell George L.G.L., Compendium of the World’s Languages, wyd. 2, t. 1: Abaza to Kurdish, London–New York: Routledge, 2000, s. 2, ISBN 0-415-20298-1, OCLC 41108519 [dostęp 2023-09-24] (ang.).
↑ К. В. Ломтатидзе, Абхазский язык, [w:] Языки народов СССР, t. 4: Иберийско-кавказские языки, Москва 1967, s. 103.

Linki zewnętrzne

David M.D.M. Eberhard David M.D.M., Gary F.G.F. Simons Gary F.G.F., Charles D.Ch.D. Fennig Charles D.Ch.D. (red.), Abkhaz, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [dostęp 2022-07-30] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-05] (ang.).
Krótki samouczek języka abchaskiego (ros.)
Lingwistyczny opis języka abchaskiego
Samouczek języka abchaskiego Аҧсны (ang.)
Korpus języka abchaskiego

[1] MarianM. Jurkowski MarianM., Abchaski język, [w:] KazimierzK. Polański (red.), Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, wyd. 2, Wrocław: Ossolineum, 1999, s. 13, ISBN 83-04-04445-5, OCLC 835934897 .

[leksykon-2] KrystynaK. Damm KrystynaK., AldonaA. Mikusińska AldonaA. (red.), Ludy i języki świata, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000 (PWN Leksykon), s. 7, ISBN 83-01-13070-9, OCLC 830240260 (pol.).

[3] ViacheslavV. Chirikba ViacheslavV., Abkhaz Grammar [online], 2003 [dostęp 2022-10-17] (ang.).

[4] Viacheslav A. Chirikba: Abkhaz. Munich: LINCOM Europa, 2003, seria: Languages of the world/Materials 119. ISBN 3-89586-136-7. (ang.).

[5] Thomas R. Wier. Abkhaz (review). „Language”. 81 (2), s. 516–517, 2005. DOI: 10.1353/lan.2005.0109. ISSN 1535-0665. (ang.).

[Compendium-6] George L.G.L. Campbell George L.G.L., Compendium of the World’s Languages, wyd. 2, t. 1: Abaza to Kurdish, London–New York: Routledge, 2000, s. 2, ISBN 0-415-20298-1, OCLC 41108519 [dostęp 2023-09-24] (ang.).

[7] К. В. Ломтатидзе, Абхазский язык, [w:] Языки народов СССР, t. 4: Иберийско-кавказские языки, Москва 1967, s. 103.

[8] Język prakartwelski nie jest językiem kartwelskim, lecz przodkiem wszystkich języków kartwelskich

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[A]