Języki Papui Zachodniej

Mapa języków Papui Zachodniej
Papua Zachodnia na mapie Indonezji

Języki Papui Zachodniej – silnie zróżnicowane języki używane w regionie Papui Zachodniej, tj. w zachodniej (indonezyjskiej) części Nowej Gwinei oraz na pobliskich mniejszych wyspach[1]. Szacuje się, że w tym regionie geopolitycznym występuje ponad 270 języków[2]. O ile są bardzo liczne, to często posługują się nimi niewielkie społeczności[3]. Wiele z nich nie zostało dobrze poznanych przez lingwistów[4][5]. Pod względem językowym zachodnia Nowa Gwinea jest w znacznej mierze odrębna od pozostałych regionów Indonezji[6].

Języki Papui Zachodniej rozpatruje się w ramach dwóch grup: austronezyjskiej i papuaskiej (nieaustronezyjskiej)[7]. Języki austronezyjskie tworzą wielką rodzinę językową, obejmującą swoim zasięgiem ogromny obszar Oceanii i Azji Południowo-Wschodniej[8][9]. W rejonie Nowej Gwinei rodzime języki austronezyjskie stanowią mniejszość; występują przede wszystkim w enklawach nadbrzeżnych[10][11] oraz na pobliskich mniejszych wyspach (m.in. Biak, Yapen, archipelag Raja Ampat)[12]. Miejscowe języki austronezyjskie (z wyłączeniem języków migrantów) w przeważającej mierze należą do gałęzi halmahersko-zachodniowonowogwinejskiej bądź oceanicznej (na wschód od Zatoki Cenderawasih)[13].

Pod pojęcie „języków papuaskich” (nieaustronezyjskich) podkłada się te języki lokalne, których nie zaliczono do rodziny austronezyjskiej[14]. W Papui Zachodniej stanowią dużą grupę, a swoim zasięgiem obejmują także inne zakątki wschodniej Indonezji (wyspa Halmahera w archipelagu Moluków oraz wyspy Timor, Alor i Pantar w grupie Małych Wysp Sundajskich)[15]. Ich podgrupy są liczne i silnie zróżnicowane; wśród języków papuaskich zachodniej Nowej Gwinei wyróżnia się m.in. następujące rodziny – zachodniopapuaska, transnowogwinejska, języki Równiny Jezior[16]. Do największych języków papuaskich w Indonezji (pod względem liczby użytkowników) należą: dani zachodni (lani), dani Wielkiej Doliny, ekagi (ekari), asmat, ngalik północny[17]. Spośród austronezyjskich języków Papui duże znaczenie ma język biak, który służył niegdyś jako język handlowy[18][19]. Do języków izolowanych należą m.in.: maybrat, abun, mpur, massep, burmeso, abinomn, dem, elseng, mawes, kosare, afra, molof, sause, marori; niekiedy postuluje się związki zewnętrzne tych języków, ale pozostają one niedostatecznie wykazane[20].

Powszechna jest dwujęzyczność (lub wręcz wielojęzyczność). Języki lokalne współistnieją z miejscową odmianą języka malajskiego – malajskim papuaskim. Malajski papuaski rozpowszechnił się w rejonach nadbrzeżnych, a w mniejszym zakresie na górzystych terenach w głębi wyspy. Odgrywa istotną rolę jako regionalna lingua franca[2]. W użyciu jest także język indonezyjski, który ma w kraju status urzędowego oraz stanowi język edukacji, kontaktów formalnych i środków masowego przekazu. Szeroko znany jest potoczny indonezyjski z cechami lokalnymi (opisywany jako Papuan Colloquial Indonesian), stosunkowo bliski standardowemu indonezyjskiemu. Różne odmiany malajskiego wraz z językami lokalnymi dają się rozpatrywać w ramach luźno pojętego kontinuum (standardowy indonezyjski – akrolekt, miejscowy indonezyjski – mezolekt, malajski papuaski i języki lokalne – basilekt)[21].

Zalążki informacji słownikowych nt. języków zachodniej Nowej Gwinei zostały zebrane przez podróżników (jednym z najwcześniej poznanych stał się język kamoro). Rozwój szerzej zakrojonych badań nad językami ludności papuaskiej w Indonezji przypadł dopiero na początek XX wieku (z wyłączeniem papuaskich języków Moluków, które zaczęto opisywać jeszcze w XIX wieku)[22]. Pierwotnie próby opisu miejscowych języków były związane z działalnością zachodnich misjonarzy, ale swój udział w ich dokumentacji mieli również lingwiści i antropolodzy[23]. Badania nad językami Papui Zachodniej prowadzili językoznawcy holenderscy, australijscy, niemieccy i indonezyjscy, a także osoby związane z SIL International. Wśród nich pozostaje jednak wiele języków poznanych jedynie pobieżnie (bądź wcale), zwłaszcza jeśli chodzi o języki niewielkich społeczności[4]. Znaczna część języków regionu znajduje się dziś na skraju wymarcia. Zagrożenia dla żywotności języków Papui Zachodniej to m.in. rozprzestrzenianie się malajskiego papuaskiego kosztem języków lokalnych[24][25], program transmigracji oraz ekspansja języka indonezyjskiego i innych języków Indonezji[15].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Wurm 2003 ↓, s. 23–24.
  2. 1 2 Riesberg i in. 2018 ↓, s. 390.
  3. ↑ Wurm 2003 ↓, s. 23.
  4. 1 2 Wurm 2007 ↓, s. 455.
  5. ↑ Genzor 2015 ↓, s. 428.
  6. ↑ Voegelin i Voegelin 1965 ↓, s. 2. But national Indonesia also includes aboriginal languages which are not Indonesian linguistically; these non-Indonesian languages do not even belong to the Austronesian language family – e.g. North Halmahera, Alor, and a half hundred or more Papuan languages in West New Guinea.
  7. ↑ Aikhenvald i Stebbins 2007 ↓.
  8. ↑ Tryon 1995 ↓, s. 6.
  9. ↑ Genzor 2015 ↓, s. 395.
  10. ↑ Sneddon 2003 ↓, s. 197.
  11. ↑ Genzor 2015 ↓, s. 423.
  12. ↑ Foley 2000 ↓, s. 362.
  13. ↑ Foley 2000 ↓, s. 360–362.
  14. ↑ Aikhenvald i Stebbins 2007 ↓, s. 239.
  15. 1 2 Aikhenvald i Stebbins 2007 ↓, s. 242.
  16. ↑ Foley 2000 ↓, s. 362–364.
  17. ↑ Papuasskije jazyki [online], Encykłopiedija Krugoswiet [dostęp 2020-06-23] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-06] (ros.).
  18. ↑ Warnk 2010 ↓, s. 112.
  19. ↑ Adelaar 1996 ↓, s. 707.
  20. ↑ Hammarström 2018 ↓, s. 288–295.
  21. ↑ Phil Fields, Papuan Colloquial Indonesian, SIL International, 2010 (SIL Electronic Working Papers 2010-005), s. 1–3, OCLC 896385459 [zarchiwizowane z adresu 2022-07-17] (ang.).
  22. ↑ Voorhoeve 1975 ↓, s. 117.
  23. ↑ Voorhoeve 1975 ↓, s. 117, 120.
  24. ↑ Arka 2011 ↓, s. 43.
  25. ↑ Kluge 2021 ↓, s. 40.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.