Jerzy Stuhr

Urodził się 18 kwietnia 1947 w Krakowie jako jedyne dziecko Tadeusza Stuhra (1916–2000) i Marii z domu Chorąży (1924–1984)^[3], którzy pobrali się 6 czerwca 1946^[4][5]. Jego matka była księgową w Miejskim Handlu Detalicznym oraz w teatrze Banialuka w Bielsku-Białej^[6][7], a ojciec – prokuratorem^[8]. Pochodził z rodziny od pokoleń związanej z Krakowem, a pierwsi jej przedstawiciele – Anna z Thillów (1858–1930) oraz Leopold Stuhrowie (1846–1908) – przybyli do miasta z powiatu Mistelbach w Dolnej Austrii w 1879^[9][10]. Pradziadek aktora, Leopold Stuhr, należał do zamożnego mieszczaństwa; osiadłszy w Krakowie, kupił kamienicę przy Rynku Podgórskim i założył restaurację^[11]. Dziadkiem aktora był Leopold Antoni Stuhr (1884–1961)^[3][12][13], lecz Jerzy Stuhr dziadkiem nazywał jego starszego brata – Oskara Stuhra^[12], adwokata i działacza Stronnictwa Narodowego^{[14][15][16][17]}.

Kiedy miał sześć lat, przeniósł się z rodzicami do Katowic, później do Cieszyna, aż w końcu osiedlili się w Bielsku-Białej, gdzie ukończył naukę w III Liceum Ogólnokształcącym im. Stefana Żeromskiego^[18][19][20]. Jako nastolatek był prześladowany w szkole przez rówieśników ze względu na swoje niemieckobrzmiące nazwisko^[21]. W okresie licealnym zaczął występować na scenie jako aktor i udzielał się w szkolnych kółkach teatralnych^[22]. Pracował także jako bileter i organizator widowni w Teatrze Banialuka w Bielsku-Białej^[23].

W 1970 ukończył studia z polonistyki na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, a dwa lata później obronił dyplom na Wydziale Aktorskim Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Krakowie^[24]. Podczas studiów udzielał się aktorsko w Kole Naukowym Studentów i pracował jako wodzirej w Estradzie Krakowskiej^[25]. W 1990 habilitował się w PWST w Krakowie^[26]. W 1994 uzyskał tytuł profesora sztuk teatralnych. Był członkiem Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów. Wypromował doktorat Jacka Łumińskiego^[27]. W 2007 otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach^[28].

Rozpoczął pracę jako aktor w Starym Teatrze w Krakowie, w którym zadebiutował rolą Belzebuba w Dziadach, następnie zagrał m.in. Wysockiego w Nocy listopadowej, Piotra Wierchowieńskiego w Biesach i Jaszę w Wiśniowym sadzie^[29][30], a jego ostatnią sztuką w tym teatrze był musical Szalona lokomotywa^[24]. Na wielkim ekranie zadebiutował jako stażysta w filmie Hieronima Przybyła Milion za Laurę (1971)^[31]. W kolejnych latach zagrał epizody m.in. w filmach Andrzeja Żuławskiego, Jerzego Gruzy i Antoniego Krauze. Wziął udział, kreując postać reżysera Jerzego Burskiego, w zdjęciach próbnych do filmu Andrzeja Wajdy Człowiek z marmuru (1976)^[32].

W 1976 zagrał swoją pierwszą główną rolę filmową – Antoniego Gralaka, młodego mężczyznę, który po opuszczeniu zakładu karnego po trzech latach odsiadki próbuje ułożyć sobie nowe życie w realiach Polski lat 70. XX wieku, w filmie Krzysztofa Kieślowskiego Spokój (1980)^[33][34]. W tym okresie zagrał jeszcze w dwóch innych filmach reżysera: asystenta Stefana Bednarza w Bliźnie (1976) i Filipa Mosza, głównego bohatera Amatora (1979)^[34]. W 1978 premierę miały dwa filmy, w których zagrał główną rolę: Wodzirej Feliksa Falka^[35] i Seans Sławomira Idziaka, a także film Andrzeja Wajdy Bez znieczulenia, w którym zagrał drugoplanową postać adwokata Jerzego Porębowicza^[34]. Również w drugiej połowie lat 70. zaczął współprowadzić (z Bogusławem Sobczukiem) programy telewizyjne z cyklu Spotkanie z Balladą, co zapewniło mu ogólnopolską popularność^[36].

W 1977 na 15. Krajowym Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu wykonał piosenkę pt. Śpiewać każdy może^[37]. Wykonanie celowo łamało konwencje przyjęte dla prezentacji festiwalowych przebojów^[37]. Piosenka została przyjęta przez publiczność z wielkim aplauzem i spotkała się z mieszanymi uczuciami jurorów, a ostatecznie zyskała popularność i doczekała się odniesień w polskiej popkulturze^[37].

W 1980 wyjechał do Włoch, gdzie w kolejnych latach wystawiał spektakle teatralne^[38]. Nawiązał także współpracę pedagogiczną ze Szkołą Teatralną w Bolonii, Teatro Stabile w Trieście i Università degli Studi di Palermo oraz prowadził kursy aktorskie na Festiwalu Aktorów we Florencji^[34][38]. W 1982 za rolę w Mątwie Witkacego, wystawionej na Międzynarodowym Festiwalu Teatralnym w Spoleto, otrzymał Nagrodę Krytyki Włoskiej dla najlepszego aktora zagranicznego we Włoszech za „opanowanie języka włoskiego i jakość interpretacji”^[39]. W tym okresie zaczął występować z recitalem Patricka Süskinda Kontrabasista, który premierowo pokazał na festiwalu w Parmie^[40].

Szeroką rozpoznawalność w Polsce zapewniła mu rola Maksa Paradysa w filmie Juliusza Machulskiego Seksmisja (1983). Umiejętności komediowe zaprezentował również w innych filmach z lat 80.: Kingsajz (1988), Dekalog X (1988) czy Obywatel Piszczyk (1989).

W 1990 został rektorem PWST w Krakowie^[41] i piastował to stanowisko przez kolejne sześć lat. W latach 1991–1993 był członkiem rady do spraw kultury przy Prezydencie RP^[42].

W 1994 zadebiutował jako reżyser filmowy produkcją Spis cudzołożnic (1995), do której napisał także scenariusz^[43] i w której zagrał główną rolę (Gustawa). Następnie zagrał pięć ról w wyreżyserowanych przez siebie Historiach miłosnych (1997), za które otrzymał nagrodę za najlepszy film zagraniczny na festiwalu filmowym we Włoszech (Cinecittà) i które zaprezentował na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wenecji^[44]. Wykreował także komediową postać komisarza Ryby w filmie Juliusza Machulskiego Kiler (1997) oraz w jego kontynuacji, Kiler-ów 2-óch (1999). W 1998 otrzymał nagrodę Narodowego Syndykatu Włoskich Dziennikarzy Filmowych^[38] oraz został członkiem Europejskiej Akademii Filmowej^[42]. Użyczył głosu Osłowi w polskiej wersji filmu animowanego Shrek (2001) oraz jego kontynuacjach^[45]. W latach 2000. nagrał serię audiobooków z baśniami Hansa Christiana Andersena na zlecenie wydawnictwa Media Rodzina^[46]. Współpracował z RMF FM przy kampanii „Prawda czy fałsz?” oraz czytał Przygody dobrego wojaka Szwejka. Został członkiem rady programowej radia RMF Classic.

W latach 2002–2008 ponownie piastował stanowisko rektora krakowskiej PWST. Zagrał główną rolę w wyreżyserowanym przez siebie filmie Pogoda na jutro (2003), za który otrzymał wiele międzynarodowych nagród, m.in. Nagrodę Fipresci na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wiesbden oraz nagrody publiczności na Międzynarodowym Festiwalu Operatorów Filmowych „Manaki Brothers” w Macedonii i na 27. Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Denver^[47][48]. W 2004 na łamach „Gazety Krakowskiej” zaczęły być publikowane jego rozmowy z Marią Malatyńską^[49]. W 2005 otrzymał nagrodę im. Roberta Bressona od Papieskiej Rady Kultury^[38]. W 2006 otrzymał Krakowski Laur „dla człowieka godzącego sztukę, naukę i biznes”^[50][51]. Zagrał epizodyczną rolę w wyreżyserowanym przez siebie filmie Korowód (2007)^[52]. Zagrał z Maciejem Stuhrem w filmie Obywatel (2014), którego był także reżyserem.

Wielokrotnie zabierał głoś w kwestiach społecznych i politycznych^[53], a także działał na rzecz organizacji społecznych i charytatywnych. W latach 2005–2017 pełnił funkcję przewodniczącego rady fundacji Krakowskiego Hospicjum dla Dzieci im. ks. Józefa Tischnera^[42][54]. Współpracował też m.in. z Fundacją im. Ks. Jana Kaczkowskiego, działając na rzecz chorych onkologicznie^[55]. Od 2006 był członkiem rady programowej Fundacji Centrum Twórczości Narodowej^[42].

• 1994: Spis cudzołożnic
• 1997: Historie miłosne
• 1999: Tydzień z życia mężczyzny
• 2000: Duże zwierzę
• 2003: Pogoda na jutro
• 2007: Korowód
• 2011: Mundo Invisível. Tributo ao Público de Cinema (Jerzy Stuhr był reżyserem i autorem scenariusza jednego z segmentów filmu^[77])
• 2014: Obywatel