Proporczyk (lanca)

Proporczyk, proporzec – chorągiewka o trójkątnym kształcie (czasem również w kształcie litery M), przywiązywana tradycyjnie do lanc kawaleryjskich.

Nazwę proporzec w XIV–XV wieku stosowano do włóczni z chorągiewką umieszczoną pod grotem.

Kopie husarskie XVII i XVIII wieku posiadały bardzo długie i wąskie proporce z długim, trójkątnym wycięciem. Wykonane były na ogół z jedwabiu (kitajki) i miały różne kolory. Proporce lanc ułańskich XVIII i XIX wieku były niewielkie, różnokolorowe, wycięte na dwa szpice, w większości przypadków wykonane z płótna.

W XX wieku w Wojsku Polskim przyczepiana także do anten wozów bojowych. Zwyczaj ten przetrwał do dzisiaj.

W wojsku Księstwa Warszawskiego ułani pod grotem lancy zawieszali proporczyk, który spełniał nie tylko funkcję identyfikacyjną, ale także był przydatny podczas walki. Furkot proporczyka płoszył bowiem nieprzyjacielskie wierzchowce, a poruszający się migotliwy kształt maskował kierunek pchnięcia^[1].

W pułkach ułanów nie istniał system przypisujący oddziałom określonych barw. Decydowali o nich dowódcy pułku. Mogli oni też uwzględniać różnice pomiędzy szwadronami^[1]. Najpopularniejszą kombinacją był proporczyk czerwono-biały. Bardzo często pojawiał się też zestaw czerwono-biało-niebieski w różnych kombinacjach. Dwa pułki dodawały do niebieskiego i czerwieni kolor żółty^[1]. Większość litewskich pułków miała proporczyki biało-niebieskie. Kompanie wyborcze różnych pułków posiadały niekiedy proporczyki niebiesko-czerwone^[1].

W Wojsku Polskim II RP w 1939 istniało pięć zasadniczych rodzajów proporczyków do lanc^[2], składających się z:

• dwóch poziomych, równoległych pasów
• trzech poziomych, równoległych pasów
• czterech poziomych, równoległych pasów
• trzech trójkątów
• jednego wykroju jednobarwnej tkaniny

Liczba części składowych poszczególnych proporczyków oraz ich barwa odpowiadały proporczykom na kołnierzach kurtek sukiennych, zatwierdzonych dla oddziałów jezdnych.

Wymiary proporczyka do lancy^[3]:

• długość proporczyka mierzona wzdłuż górnych i dolnych krawędzi – 75 cm
• długość proporczyka mierzona środkiem do wycięcia – 25 cm
• szerokość proporczyka – 20 cm
• szerokość środkowego paska szerszego – 4 cm
• szerokość każdego środkowego paska węższego – 2 cm

W Dzienniku Rozkazów MSWojsk. nr 8 z 1928 poz. 25 ustanowiono^[4]:

W celu oznaczania dowództw oddziałów formacyj kawalerii i artylerii podczas pochodów i postojów winny one używać:

• dowództwa pułków kawalerii: proporczyki bar­wy pułkowej, z czterema kwadratowymi połami barwy amarantowej, żółtej, białej i chabrowej;
• dowództwa szwadronu kawalerii: proporczyki barwy pułkowej, z jednem polem kwadratowym barwy porządkowej szwadronu (1 szwadron amarantowy, 2 biały, 3 żółty, 4 chabrowy);
• dowództwa pułków artylerii: proporczyki czarno-zielone, z napisami numeracji w kolorze białym;
• dowództwa dyonów i baterii artylerii: proporczyki czarno-zielone, skośnie ścięte, z napisami numeracji w kolorze białym;
• dowództwa dyonów i bateryj artylerii konnej:proporczyki czarno-szkarłatne, z napisami numeracji w kolorze białym;
• dowództwa szwadronów pionierów: proporczyki szkarłatno - czarne, z jednem polem kwadratowym barwy czarnej z obwódką szkarłatną;
• dowództwa szwadronów samochodów pancer­nych: proporczyki czarno-pomarańczowe, z jed­nym polem kwadratowem barwy czarnej z obwód­ką pomarańczową;
• dowództwa szwadronów karabinów maszynowych: proporczyki barwy pułku kawalerii, z jednym polem kwadra­towym barwy czarnej z pionową białą wypustką pośrodku;
• dowództwa plutonów łączności przy pułkach kawalerii: proporczyki barwy danego pułku ka­walerii, z jednem polem kwadratowem barwy czarnej z białą ośmioramienną gwiazdą;

Drzewce do proporczyków mają mieć kształt i wymiary lancy kawaleryjskiej.

Początkowo kawaleria ludowego Wojska Polskiego lanc nie posiadała, jednakże rozkaz dowódcy 1 KPSZ w ZSRR nr 13 z 24 października 1943 przewidywał wyposażenie kawalerii w proporczyki na lance o barwach narodowych. Pierwsze lance sporządzono prowizorycznie. Po wkroczeniu na dawne tereny polskie uzyskano pewną liczbę lanc z okresu międzywojennego, które wożono jako oznaki poszczególnych szwadronów. Z czasem proporczyki o barwach narodowych zaczęto zastępować proporczykami o barwach pułków lub szwadronów specjalnych, na których zaznaczono numer szwadronu albo baterii. Proporce szwadronowe miały wygląd prostokąta z wycięciem, złożonego jakby z dwóch części: od strony wycięcia proporzec był dwukolorowy o barwach pułku^[5].

Poszczególne szwadrony oznaczano barwami: 1 szwadron – czerwony, 2 szwadron – biały, 3 szwadron – żółty, 4 szwadron – niebieski, szwadron ckm – czarny. Dowództwo 1 SBK używało proporca w formie biało-czerwonego trójkąta, a po utworzeniu 1 WDK proporca złożonego od strony wycięcia z części biało-czerwonej, a od strony drzewca z kwadratu podzielonego na cztery pola oznaczające pułki. W górnym rzędzie: pole czerwone z cyfrą 1 oznaczało 1 puł, pole białe z cyfrą 2 – 2 puł; w dolnym rzędzie: pole żółte z cyfrą 3 – 3 puł, pole czarne bez cyfry – 57 pak^[5].

• Barwy jednostek kawalerii Wojska Polskiego

• Mała Encyklopedia Wojskowa, 1967, Wydanie I
• Ryszard Morawski, Adam Paczuski: Wojsko Księstwa Warszawskiego. Ułani, gwardie honorowe, pospolite ruszenie, żandarmeria konna. Warszawa: 2009. ISBN 978-83-61229-03-2.
• Stanisław Komornicki: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. T. 3: Regularne jednostki ludowego Wojska Polskiego: formowanie, działania bojowe, organizacja, uzbrojenie, metryki jednostek kawalerii, wojsk pancernych i zmotoryzowanych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07419-4.
• Gabriel Zych: Armia Księstwa Warszawskiego 1807 – 1812. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1961. Brak numerów stron w książce
• Warunki techniczne materiałów wojskowych. Proporczyk do lancy. Warszawa: Instytut Techniczny Intendentury nr 1123, 1939. Brak numerów stron w książce