Referendum w Polsce w 2023 roku

Referendum w Polsce w 2023 roku – referendum ogólnokrajowe przeprowadzone w dniu 15 października 2023 (razem z wyborami parlamentarnymi). Głosujący odpowiedzieli w nim na cztery pytania – dotyczące kwestii sprzedaży majątku państwowego podmiotom zagranicznym, podniesienia wieku emerytalnego, bariery na granicy Rzeczypospolitej Polskiej z Republiką Białorusi oraz przyjęcia imigrantów z Bliskiego Wschodu i Afryki^[1].

17 sierpnia 2023 Sejm RP przegłosował wniosek Rady Ministrów o przeprowadzenie referendum ogólnokrajowego w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa^[2][3], po czym tego samego dnia Sejm podjął uchwałę o zarządzeniu tego referendum^[4][5], zaś 18 sierpnia została ona opublikowana w Dzienniku Ustaw^[1].

Organizacja referendum i wyborów parlamentarnych w tym samym dniu wzbudziła kontrowersje dotyczące m.in. sytuacji, w której wyborca chce wziąć udział tylko w jednym z głosowań^[6]. W sierpniu 2023 apel do Państwowej Komisji Wyborczej o sformułowanie wytycznych dla obwodowych komisji „instrukcji dotyczącej prawa wyborców do odmowy wzięcia udziału w referendum” wystosowało kilkadziesiąt organizacji pozarządowych^[7]. Do sposobu organizacji referendum krytycznie odniósł się m.in. były minister spraw zagranicznych w rządzie Prawa i Sprawiedliwości Jacek Czaputowicz^[8].

Spośród 67 podmiotów, które do 6 września zarejestrowały się lub zgłosiły w PKW jako uprawnione do prowadzenia kampanii referendalnej^[9], prawie jedną piątą stanowiły fundacje spółek Skarbu Państwa, co wywoływało krytyczne komentarze^[10][11]. Zarzucano, że stanowiło to użycie zasobów publicznych spółek Skarbu Państwa, pośrednio podległych rządowi, w kampanii, której faktycznym celem była maksymalizacja wyniku PiS w wyborach parlamentarnych^[11].

Koalicja Obywatelska, Trzecia Droga, Nowa Lewica oraz Konfederacja krytykowały ideę przeprowadzenia referendum, a wielu polityków pierwszych trzech z wymienionych formacji namawiało do niebrania w nim udziału. Zarzucali oni, że cztery pytania referendalne zostały sformułowane w sposób tendencyjny, tak aby intuicyjną odpowiedzią na każde z nich było „NIE”, co miało wykazać niemal stuprocentowe poparcie dla rządzącej partii Prawo i Sprawiedliwość, a biorąc pod uwagę połączenie referendum z wyborami parlamentarnymi – dać jej wygodny pretekst do podważenia wyniku wyborów (gdyby ten okazał się dla PiS niepomyślny), jako rzekomo niespójnego z wynikiem referendum^[12][13][14].

Prawicowy publicysta Paweł Rożyński porównał referendum z 2023 roku do komunistycznego referendum z 1946 roku, gdyż – w jego ocenie – „łączy je głęboka manipulacja i chęć wykazania rzekomego poparcia dla rządzącej partii przed wyborami”^[15].

Terminy wykonania poszczególnych czynności określono w załączniku do uchwały z dnia 17 sierpnia 2023^[1].

Poniżej przedstawiono kalendarz wynikający z uchwały^[1]:

• do 5 września 2023 – zawiadomienie Państwowej Komisji Wyborczej przez podmioty uprawnione o zamiarze uczestniczenia w kampanii referendalnej w programach radiowych i telewizyjnych nadawców publicznych;
• do 27 września 2023 – ustalenie kolejności rozpowszechniania audycji referendalnych;
• od 29 września do 13 października 2023 – nieodpłatne rozpowszechnianie w programach publicznych nadawców radiowych i telewizyjnych audycji referendalnych podmiotów uprawnionych;
• 14 października 2023, godz. 00:00 – zakończenie kampanii referendalnej;
• 15 października 2023, godz. 7:00–21:00 – głosowanie.

Wyniki głosowania zostały podane w obwieszczeniu Państwowej Komisji Wyborczej z 17 października 2023^[16].

Ponieważ frekwencja nie przekroczyła progu połowy uprawnionych, zgodnie z art. 125 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej wynik referendum nie był wiążący^[17].

Wg sondażu exit poll przeprowadzonego przez Ipsos frekwencja w referendum wyniosła 40,0%^[20].