Skapolity

Skapolit
Ilustracja
Skapolit
Właściwości chemiczne i fizyczne
Skład chemiczny

(Na,Ca)
4(Si,Al)
12O
24(Cl,CO
3,SO
4)[1]

Twardość w skali Mohsa

5–6,5[2][3]

Przełam

muszlowy, nierówny[2], drzazgowaty[4]

Łupliwość

wyraźna wg (100)[2], dokładna[3], dobra słupowa[5], niewyraźna

Pokrój kryształu

słupowy, pryzmatyczny zakończony piramidą[1]

Układ krystalograficzny

tetragonalny[3], dwupiramidalny[1]

Właściwości mechaniczne

kruchy[2][3]

Gęstość

2,5–2,8 g/cm3[5]

Właściwości optyczne
Barwa

żółta, różowa, fioletowa, bezbarwny, kremowa, zielonkawa, niebieskawa, czerwonawa[2][3], szara, brunatna[5]

Rysa

biała[2][3]

Połysk

szklisty[3], perłowy[2], tłusty[5], jedwabisty, żywiczny[1]

Współczynnik załamania

n𝜔 = 1,540–1,600; n𝜀 = 1,536–1,563

Inne

dyspersja (optyka): 0,017 dwójłomność: 0,007–0,009[1] dichroizm: bezbarwny[4]

Dodatkowe dane
Klasyfikacja Strunza

09.FB.15 09[4]

Skapolity – rzadka grupa minerałów zaliczana do gromady krzemianów. Należą do grupy minerałów rzadkich, rozpowszechnionych tylko w niektórych rejonach Ziemi[6].

Nazwa została nadana w 1800 roku[4][7] i pochodzi od gr. skapos = pręt (słup) i lithos = kamień (skała), nawiązuje do wyglądu kryształów tych minerałów[2][6].

Właściwości

Jest mieszaniną izomorficzną tworząc szereg kryształów mieszanych: marialit – dipyr – mizzonit – mejonit[2][6], które w stanie czystym rzadko spotykane są w naturze[5].

Kryształy mają wydłużony, słupkowaty kształt (słupy o przekroju kwadratu lub ośmiokąta), wykazując przy tym wzdłużne prążkowania[6]. Występuje najczęściej w skupieniach ziarnistych, masywnych[1], promienistych, włóknistych, pręcikowatych bądź zbitych[3][5]. Czasem także w formie szczotek krystalicznych[6]. Jest przezroczysty lub przeświecający[2][5]. Posiada połysk szklisty, natomiast na płaszczyznach łupliwości zazwyczaj perłowy[2], z kolei skupienia włókniste – jedwabisty[6]. Skapolit charakteryzuje się tym, że współczynnik załamania światła, jak i dwójłomność rosną w miarę zawartości wapnia[2]. Rozpuszczalny w mocnych kwasach oraz łatwo topliwy[5]. Wykazuje wyraźną, silną pomarańczową fluorescencje w UV[5][6], czasem żółtą, rzadziej czerwoną[8]. Niektóre po oszlifowaniu wykazują efekt kociego oka (okazy bardzo rzadko spotykane w Birmie[1]) czasami asteryzm (skapolit gwiaździsty)[6]. Możliwość pomylenia z: kalcytem, cyrkonem, wezuwianem, apatytem, skaleniem, tremolitem lub nefelinem[3].

Do grupy skapolitów należą też:

  • glaukolit – (niebieski lub niebieskofioletowy[6], spotykany w okolicach J. Bajkał Rosja)[9];
  • stroganovit – (zielony, zielononiebieski[6], spotykany nad rzeką Sludianką koło Bajkału)[9];
  • petschyt – (purpurowy, pomarańczowy, pomarańczowobrunatny, żółtobrunatny, brunatny[6] znany z Tanzanii[1]);
  • sarkolit – (jasnoczerwony, znaleziony w produktach działalności Wezuwiusza Włochy)[9];
  • ussingit – (jasnofioletowy w odcieniach, znaleziony w pegmatytach na Grenlandii)[9];
  • skapolit gwiaździsty[6];

Występowanie

Występuje w skałach metamorficznych bogatych w wapń powstałych w strefie przeobrażeń kontaktowych skarny, łupki krystaliczne[5], hornfelsy, erlany, gnejsy, marmur, granulit[10][6]. Bywają spotykane też w pegmatytach, utworach pneumatolitycznych[6], żyłach typu alpejskiego i gabrach[5][3]. Są także produktem metamorfizmu kontaktowego[5]. Współwystępują z diopsydem, skaleniem, plagioklazami, sanidynem, biotytem, hornblendą, granatami, aktynolitem, mikroklinem, apatytem, andaluzytem, piroksenem, cyrkonem, tytanitem, epidotem, wezuwianem, kwarcem, kalcytem, pirytem, flogopitem, augitem, prehnitem oraz muskowitem[6][2][3][7][8].

Miejsca występowania: Madagaskar, Cejlon, Brazylia, USA (Massachusetts, Pensylwania, New Jersey, Nowy Jork), Rosja, Chiny, Australia, Finlandia, Szwajcaria, Tanzania, Hiszpania, Szwecja, Kanada (Ontario, Quebec), Afganistan, Niemcy, Francja, Australia (Queensland) Norwegia, Włochy (Wezuwiusz), Meksyk, Birma[6][7][8][10].

W Polsce – na Dolnym Śląsku, w Masywie Śnieżnika, w łupkach amfibolowych w Górach Sowich, Karkonoszach, łupkach łyszczykowych okolic Kłodzka, Śląsku Opolskim, w wapieniach krystalicznych i hornfelsach w Kowarach w Rudawach Janowickich[5][2][6], gnejsach k. Stronia Śląskiego, w hornfelsach i skarnach w rejonie Podzamcza, w marmurach Sławniowic (Sudety Wschodnie), w skarnach w Jaroszowie (Przedgórze Sudeckie), Rędzinach oraz w granitach m.in. w Karpaczu, Łomnicy czy Wojanowie[6].

Zastosowanie

  • wysoko cenione i poszukiwane kamienie kolekcjonerskie
  • czasami wykorzystuje się je w jubilerstwie do wyrobu bardzo atrakcyjnej biżuterii

Galeria

Przypisy

  1. 1 2 3 4 5 6 7 8 Scapolite. National Gem Lab. [dostęp 2025-03-31].
  2. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Ryszard Hutnik, Eufrozyna Piątek, Jerzy Wierski, Michał Sachanbiński: Vademecum Zbieracza Kamieni Szlachetnych i Ozdobnych. Wydawnictwo Geologiczne, 1984, s. 200. ISBN 83-220-0199-1.
  3. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Rupert Hochleitner: Minerały, kamienie szlachetne skały. Multico Oficyna Wydawnicza, 2022, s. 304. ISBN 978-83-7073-816-7.
  4. 1 2 3 4 Scapolite, [w:] WebMineral.com [online] [dostęp 2025-04-03] (ang.).
  5. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Jan Parafiniuk: Atlas Minerałów. Multico Oficyna Wydawnicza, 2019, s. 292. ISBN 978-83-7073-845-7.
  6. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 Jerzy Żaba, Irena V. Żaba, Atlas naturalnych kamieni szlachetnych i ozdobnych. 120 najpiękniejszych minerałów i skał, Warszawa: Wydawnictwo SBM, 2022, s. 406, ISBN 978-83-8222-429-0, OCLC 1302472519.
  7. 1 2 3 Scapolite, [w:] Mindat.org [online], Hudson Institute of Mineralogy [dostęp 2025-04-01] (ang.).
  8. 1 2 3 Scapolite. THE MINERAL SERIES, SCAPOLITE. [dostęp 2025-04-01].
  9. 1 2 3 4 Galeria Kamieni i Kruszców Szlachetnych. Rzeczpospolita Obojga Narodów. [dostęp 2025-04-01].
  10. 1 2 Scapolite. Britannica. [dostęp 2025-04-01].

Bibliografia

  • Leksykon Przyrodniczy – Minerały i kamienie szlachetne – „Horyzont” – 2002 r.
  • O. Medenbach, C. Sussieck-Fornefeld – Minerały – „Świat Książki” – 1996 r.
  • W. Schumann – Minerały świata – O. Wyd. ”Alma-Press” 2003 r.
  • J. Bauer – Przewodnik Skały i minerały – Wyd. Multico 1997 r.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.