Victrix umovii
| Victrix umovii | |||
| (Eversmann, 1846) | |||
 | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Gromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Podrodzaj | |||
| Gatunek |
Victrix (Poliobrya) umovii | ||
| Synonimy | |||
| |||
Victrix umovii – gatunek motyla z rodziny sówkowatych. Zamieszkuje północną i wschodnią część Europy oraz środkowo-zachodnią część Azji. Gąsienice żerują na porostach.
Taksonomia
Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1846 roku przez Eduarda Friedricha Eversmanna na łamach „Bulletin de la Société Impériale des Naturalistes de Moscou” pod nazwą Bryophila umovii. Jako lokalizację typową wskazano obwód uljanowski (ówcześnie symbirski) w Rosji. Epitet gatunkowy nadano na cześć Aleksieja Umowa[1][2].
Morfologia
Owad dorosły
Motyl osiągający od 26[3] do 31 mm rozpiętości skrzydeł[4]. Ubarwienie głowy i tułowia jest żółtoseledynowe[3]. Przednie skrzydło jest węższe i na wierzchołku bardziej zaostrzone niż u podobnego V. surala[5]. Ma ono na białoseledynowym do ochrowoseledynowego tle wąskie, mocno ząbkowane przepaski, z których zewnętrznej towarzyszy od zewnątrz biała obwódka, a przepaska falista jest słabo wyodrębniona; oprócz przepasek obecna jest wąsko, obwiedziona plamka nerkowata i niewielka, czasem zredukowana do drobnych wymiarów czarnego punktu plamka okrągła, a także czarne kreskowanie przy zewnętrznym brzegu skrzydła. Pole środkowe jest wyraźnie przyciemnione poniżej pnia żyłek medialnych. Na strzępinie występuje białawe i brunatne prążkowanie. Skrzydło tylne ma na szarobrunatnym tle niewyraźną, ciemniejszą przepaskę środkową, plamkę na żyłce poprzeczne i czarne kreski u nasady strzępiny. Sama strzępina tylnego skrzydła jest biała z brunatnym nalotem[3].
Genitalia samca mają walwę ku szczytowi lekko rozszerzoną[3], mocniej niż u V. surala na kostalnym brzegu zakrzywioną[5], pozbawioną długich i mocnych szczecinek po stronie zewnętrznej oraz długiego wyrostka w części kostalnej, na odsiebnym końcu opatrzoną kilkoma drobnymi ząbkami[3]. Aparat chwytający (klaspers) jest mniejszy niż u V. surala[5]. Unkus jest silnie zakrzywiony[3] i spłaszczony bocznie, krótszy niż u V. surala[5]. Na sakulusie znajduje się drobny wyrostek[3]. Zawieszka jest krótsza i szersza niż u V. surala[5]. Lekko zakrzywiony edeagus ma w odsiebnej części wezyki cierń[3] umieszczony na dobrze wykształconej przegrodzie końcowej (łac. diverticulum terminale)[5].
Torebka kopulacyjna samicy ma słabo inkrustowany sklerytami, nietaśmowaty przewód, uchodzący w dystalnej części jej korpusu. Wejście do torebki jest kielichowate[3]. Torebka odznacza się ponadto dłuższą i węższą niż u V. surala płytką brzuszną antrum, wyraźnie jajowatym[5], co najwyżej półtorakrotnie dłuższym niż szerszym korpusem[3] z błoniastą tylną częścią[5][3] oraz mniejszym niż u V. surala wyrostkiem (łac. appendix bursae). Ponadto genitalia samicy mają przysadki przednie dłuższe i chudsze niż u V. surala, na szczytach pozbawione modyfikacji[5].
Stadia rozwojowe
Jaja są zielonkawoszare. Gąsienice w drugim lub trzecim stadium osiągają około 5 mm długości. Ciało mają stosunkowo grube, jednolicie zielonkawoszaro ubarwione[6].
Biologia i ekologia
Owad ten zasiedla obfite w porosty lasy z dobrze zachowanym starodrzewem[6]. Przynajmniej na północy zasięgu preferuje lasy iglaste na suchych stanowiskach, w tym widne bory sosnowe o piaszczystym podłożu. Cykl życiowy jest przypuszczalnie dwuletni[6][4].
Postacie dorosłe latają w czerwcu i lipcu[4]. Jaja są składane za pomocą długiego pokładełka pojedynczo pomiędzy płaty porostów i pod nie. Rozwój zarodkowy trwa od 20 do 25 dni. Lichenofagicze gąsienice żerują na nieco rozmiękczonych przez wilgoć porostach z rodziny tarczownicowatych, przy czym jedynym ich pewnym gatunkiem pokarmowym jest żyłecznik zwisający. Zjadane są głównie zewnętrzne części gałązek i nigdy nie dochodzi do przegryzienia gałązki na wylot. Gdy nie żerują, gąsienice kryją się pod porostami. Stadium zimującym jest gąsienica. Obserwuje się zmienność morfologiczną pomiędzy postaciami dorosłymi z poszczególnych lat, przypuszczalnie zależną od warunków klimatycznych i środowiskowych[6].
Rozprzestrzenienie i zagrożenie
Gatunek palearktyczny[3][7], znany z Szwecji, Norwegii, Finlandii, Estonii, Łotwy, Litwy, Polski, Ukrainy, Mołdawii, europejskiej części Rosji[8][2][7] i południa jej części zachodniosyberyjskiej oraz z zachodniego Kazachstanu[7].
Motylowi silnie zagraża gospodarka leśna[6]. W Polsce stwierdzony został tylko na terenie puszcz Białowieskiej i Augustowskiej[3]. Na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce umieszczony został jako gatunek zagrożony o niedostatecznie rozpoznanym statusie (DD)[9]. W Szwecji podawany jest z kilkunastu stanowisk i na tamtejszej Czerwonej liście ma status gatunku narażonego na wymarcie (VU). Z Norwegii odnotowany został na podstawie pojedynczej samicy[6].
Przypisy
- ↑ Eduard Friedrich Eversmann. Lepidoptera quaedam nova in Rossia observata. „Bulletin de la Société Impériale des Naturalistes de Moscou”. 19 (3), s. 83-88, 1846.
- 1 2 Victrix umovii (Eversmann, 1846). [w:] Lepiforum e.V. [on-line]. [dostęp 2024-12-26].
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Jarosław Buszko: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XXVII Motyle – Lepidoptera, zeszyt 53g. Sówki – Noctuidae. Podrodzina Bryophilinae. Warszawa, Wrocław: Polskie Towarzystwo Entomologiczne, Państwowe Wydwanictwo Naukowe, 1985.
- 1 2 3 Krzysztof Jonko: Victrix (Poliobrya) umovii (Eversmann, 1846). [w:] Lepidoptera Mundi [on-line]. [dostęp 2024-12-20].
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Marek Dvorák, Oleg Pekarsky. A new species of Victrix Staudinger, 1879 from the Ural Mts (Lepidoptera, Noctuidae). „Entomofauna carpathica”. 32 (1), s. 103-106, 2020.
- 1 2 3 4 5 6 N. Hydén. Observations on the developmental biology and occurrence of Victrix umovii (Lepidoptera, Noctuidae) in Sweden. „Entomologisk Tidskrift”. 114 (3), s. 97-100, 1993.
- 1 2 3 Markku Savela: Victrix Staudinger, 1879. [w:] Funet.fi [on-line]. [dostęp 2024-12-26].
- ↑ Cryphia (Euthales) algae (Fabricius, 1775). [w:] Pan-European Species directories Infrastructure Portal [on-line]. [dostęp 2024-12-26].
- ↑ Jarosław Buszko, Janusz Nowacki: Lepidoptera. Motyle. W: Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Zbigniew Głowaciński, Małgorzata Makomaska-Juchiewicz, Grażyna Połczyńska-Konior (red.). Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk (PAN), 2002, s. 80-87. ISBN 83-901236-8-1.