Grubno

Grubno

wieś
Pałac z 1870 roku
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Powiat	chełmiński
Gmina	Stolno
Liczba ludności (III 2011)	622[1]
Strefa numeracyjna	56
Kod pocztowy	86-212[2]
Tablice rejestracyjne	CCH
SIMC	0849008
Położenie na mapie gminy Stolno Grubno
Położenie na mapie Polski Grubno
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Grubno
Położenie na mapie powiatu chełmińskiego Grubno
53°20′25″N 18°28′14″E/53,340278 18,470556[3]

Grubno – wieś w Polsce położona w województwie kujawsko–pomorskim, w powiecie chełmińskim, w gminie Stolno.

Według autorów Słownika geograficznego Królestwa Polskiego początkowo wieś mogła nazywać się Grodno, od mającego znajdować się w miejscowości grodu. W XIX w. pozostałości po castellum miałby być wciąż widziane^[4]. W 1222 występować miało jako Grobno, Grobene, Grobyn, Grebno, a w 1570 nazywać się miało Grobno^[5]. Według Haliny Turskiej nazwa wsi wywodzi się z wyrazu odnoszącego się do działalności rąk ludzkich, którym jest grób. Przedstawia także jak mogła ona na przestrzeni czasu zmieniać się – Grobno –> Gróbno –> Grubno. Sama nazwa wsi zalicza się do licznej grupy o przyrostkach –no^[6].

W okolicy Grubna znajduje się wysoczyzna morenowa, która w przeciwieństwie do wysoczyzny, na której położone jest Chełmno, nie miało ulec późno glacjalnym i holoceńskim procesom denudacyjnym i erozyjnym^[7].

W 1570 r. należała do powiatu chełmińskiego oraz parafii chełmińskiej^[5].

W latach 1939–1945 położona była w okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie, w rejencji bydgoskiej (Regierungsbezirk Bromberg)^[8], w powiecie Chełmno (Kreis Kulm)^[9].

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa toruńskiego.

Wieś w latach 80. XIX w. miała być zamieszkiwana przez 375 mieszkańców (276 katolików oraz 99 ewangelików), znajdowało się tam 48 budynków, w tym 18 domów mieszkalnych^[4].

Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011) wieś liczyła 622 mieszkańców^[1]. Jest drugą co do wielkości miejscowością gminy Stolno.

Na terenie wsi odkryto pozostałości obecności człowieka w postaci krzemiennej siekierki z okresu neolitu^[10]. Odnalezione także zostały ślady kultury przeworskiej oraz oksywskiej (w pracy określone jako kultura grobów jamowych) z okresu lateńskiego oraz wpływów rzymskich^[11].

Z okresu wczesnośredniowiecznego w Grubnie odkryto jedno cmentarzysko^[12].

Pierwsze wzmianki na temat wsi pojawiły się w dokumentach z roku 1222^[4]. Było to związane z nadaniami ziemskimi Konrada I mazowieckiego na rzecz bp. Chrystiana. Jej wcześniejszym właścicielem miał być komes Żyra z rodu Powałów^[13] (schyłek XII w.)^[5]. W 1251 r. Grubno graniczyć miało z terytorium Chełmna^[5], wyznaczając, wraz z innymi miejscowościami, zasięg uposażenia tegoż miasta^[14].

W latach 1423–1424 wieś wzmiankowana jest jako własność rycerska. Rycerz Aleksander (Aleksnader von Gobene, Aleksnader z Grubna)^[15] zobowiązany był do 1 służby w zbroi ciężkiej^[5].

W 1526 r. Barbarze Orłowskiej oraz, jej synowi, Stanisławowi Orłowskiemu nadany został przywilej we wsi na 12 łanów. W 1570 r. właścicielem był Stanisław Orłowski i posiadać miał 14 łanów chłopskich, karczmę oraz wiatrak, a także 4 zagrodników. Jadwiga Osieczkowska posiadać miała 8 łanów chłopskich^[5].

W 1670 r. właścicielem wsi miał być Jan Konarski, wojewodzic pomorski^[4].

Do roku 1766 wieś stała się własnością Piotra Tucholki, od tego roku paniami osady były Agnieszka Tucholka (żona Ignacego Zielińskiego) oraz Marianna Tucholka^[16]. Dziedzicami po Agnieszce zostali jej synowi Antoni, Jan, Mateusz, Bonifacy, Ksawier oraz Wiktor Zielińscy. Od 1782 r. całość posiadał wyłącznie Jan Zieliński^[16]. W wyniku I rozbioru Polski wieś została włączona do Królestwa Prus.

W XIX w. przez wieś przebiegał bity trakt chełmińsko–grudziądzki. Znajdowały się w niej również, sporych rozmiarów, browar i szkoła. Najbliższa stacja kolejowa, urząd pocztowy oraz parafia znajdowały się w pobliskim Chełmnie. W tymże wieku stanowiły dobra rycerskie. Miała zajmować powierzchnię 3182 m²^[4]. W bliżej nieokreślonym czasie w XIX w. właścicielem wsi był Lenz. Od 1855 r. osada została zakupiona przez hamburskiego kupca Carla Gustawa Rupertiego. W 1857/58 z polecenia Rupertiego na terenie posiadłości został wzniesiony pałac. Syn nabywcy 1876 r. pałac rozbudował i kazał założyć dookoła park angielski. Trzy lata później osiągnięty ze wsi dochód przeznaczyć miał na potrzeby wojska stacjonującego w Chełmnie^[16].

Jeszcze w XIX w. wieś wciąż posiadała zabudowę ulicówkową, z czasem ulegała ona przekształceniu^[17].

Na początku XX wieku funkcjonujący we wsi browar Rupertiego stanowił konkurencję dla uruchomionego w 1875 r. (a przekształconego w 1897 r. w Towarzystwo Akcyjne Höcherlbräu Aktien–Gesellschaft) browaru^[18].

W czasie istnienia Twierdzy Chełmno, w Grubnie mieściła się łącznica telefoniczna^[16].

W Grubnie, po I wojnie światowej, majątek posiadał Karol Pusłowski, którego wielkość wynosiła 908 ha^[19].

Na podstawie ustawy o wykonaniu reformy rolnej z dnia 15 lipca 1920 r.^[20] dokonano parcelacji majątków ziemskich i rozdano ją chłopom^[16]. W latach 1923–1943 właścicielem był Karol Wojciech Pusłowski. Według Dziennika Bydgoskiego (Dziennik Bydgoski, R. 25, Nr 48 z dnia 28.02.1931 r., s. 7^[21]) dnia 24 lutego w południe wybuchł pożar majątku hrabiego Pusławskiego. Spłonęła szopa o wymiarach 55x14 m przeznaczona na maszyny rolnicze i około 1000 ctr. słomy pszennej znajdujących się na strychu. Maszyny oraz części rolnicze udało się wynieść. Ogień opanowano w 5 godzin dzięki sprzyjającej pogodzie i szybkiej reakcji straży pożarnej zaopatrzonej w nową sikawkę. Straty wyceniono na 40.000 zł, a przyczyną pożaru miało być nieostrożne obchodzenie się z ogniem^[21].

W 1936 Karol Pusławski za zboże (jęczmień „Isaria") z grubieńskich pól otrzymał od Pomorskiej Izby Rolniczej dyplom na srebrny medal (Gazeta Rolnicza. Pismo ilustrowane tygodniowe, R. 76, Nr 42 z dnia 16 października 1936 r, s. 1072^[22])^[16].

W czasie II wojny światowej Grubno stanowiło jeden z 14 obwodów urzędowych (Amtsbezirke), na której czele stał komisarz obwodowy (Amtsvorsteher) Rudolf Feldt^[23]. W latach 1939 - 1942 dotychczasową nazwą wsi (i majątku) było Grubno, lecz po przeprowadzonej zamianie nazw miejscowości w Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie, w latach 1942 - 1945 nazywała się Grubenhof^[9].

W latach 1954–1968 wieś znajdowała się w granicach Chełmna^[24][25]. Włączono wtedy do miasta 8,9 km^2[26].

W 1955 r. uruchomione zostało Państwowe Technikum Rolnicze mające na celu wyszkolenie ,,średniej kadry technicznej"^[27]. Obecnie występuje pod nazwą Zespołu Szkół Centrum Kształcenia Zawodowego im. I. Łyskowskiego^[28]. Przy technikum w 1946 wybudowano internat^[16] ze środków inwestycyjnych^[29], który funkcjonuje do teraz^[30]. W podobny czasie wydbudowano nowe budynki mieszklane i usypano groblę łączącą internat i pałac^[16]. Początkowo szkoła działała w budynku dawnego pałacu, w której mieścił się Ośrodek Doskonalenia Kadr Spółdzielczych^[16].

Według danych z 1963 r. we wsi funkcjonował PGR resortów nierolnicznych^[31].

W latach 70. XX w. w części płn.-wsch. części parku wybudowano oczyszczalnię, a w 1975 wybudowano nowy budynek szkoły oraz nowe budynki mieszkalne^[16].

W 2021 r. (12-13 czerwca) w Grubnie odbyły się ostatnie, w tej miejscowości, Kujawsko-Pomorskie Dni Pola, które organizowane były tam od 1997^[32]. Od 2023 organizowane są w Minikowie^[33][34].

Według rejestru zabytków NID na listę zabytków wpisany jest Zespół parkowo–pałacowy, nr rej.: A/139/1–2 z 6.11.1989: pałac z roku 1870 i park z 1 połowy XIX wieku^[35].

• Ks. Rudolf Gawrzyjelski - (ur. 1832 r. w Grubnie, zm. 1870 w Sarnowie) - działacz katolicki, redaktor gazety Przyjaciel Ludu w latach 1861-1862. W roku 1862 musiał ustąpić ze stanowiska pod naciskiem bp. chełmińskiego Jana Nepomucena Marwicza. W związku z wybuchem powstania styczniowego w Wielkim Łęcku (obok Lidzbarka) pomagał w chętnym przedostać się przez granicę do Królestwa Polskiego. Za działalność w 1864 został zamknięty w więzieniu w Nidzicy. Po opuszczeniu areszty został skierowany do parafii w Sarnowie, gdzie zmarł^[36].

• Pałac w Grubnie

• Grubno, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 859 .
• Grubno [w:] Słownik historyczno–geograficzny ziem polskich w średniowieczu, red. T. Jurek.