Język gebe

Timtum Geb
Obszar

Moluki Północne, Papua Zachodnia (Indonezja)

Liczba mówiących

2 tys. (2019)

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
UNESCO 2 wrażliwy↗
Ethnologue 6b zagrożony↗
Kody języka
ISO 639-3 gei
IETF gei
Glottolog gebe1237
Ethnologue gei
BPS 0689 1
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język gebe (gebi)[1] (Timtum Geb)[2] – język austronezyjski używany w prowincjach Moluki Północne i Papua Zachodnia we wschodniej Indonezji[1][2]. Według danych z 2000 r. posługiwało się nim wówczas 2650 osób[1]. Według nowszych szacunków (2019) jedynie ok. 1300 osób używa tego języka na co dzień, a łącznie 2 tys. osób ma jakąkolwiek jego znajomość[3].

Jego użytkownicy zamieszkują wyspy Gebe, archipelag położony między Halmaherą a Waigeo (Raja Ampat)[4]. Poza główną wyspą Gebe obszar tego języka obejmuje mniejszą wyspę Yoi[a]. Według doniesień istnieją minimalne różnice między odmianą z miejscowości Umera a odmianą wsi Sanafi, Kecepi i Yoi’umiyal[5][6]. Dodatkowo gebe jest używany w niektórych wsiach na wyspach Gag i Waigeo[7].

Choć wyspy Gebe należą do Moluków, to pod względem historycznym ludność Gebe łączą pewne związki z wyspami Raja Ampat[4]. Do końca XIX w. wyspy Raja Ampat i Gebe znajdowały się pod kontrolą Sułtanatu Tidore[8]. Według lokalnej tradycji nazwa „gebe” wywodzi się od formy zaimka pytajnego „gdzie” w języku tidore, co ma nawiązywać do niewielkich rozmiarów wyspy i trudności w jej odnalezieniu[2]. Określenie „minyaifuin” odnosi się do dialektu gebe z wyspy Gag[4].

Jego klasyfikacja nie została dobrze ustalona; postuluje się powiązania z austronezyjskimi językami Halmahery lub językami archipelagu Raja Ampat[4][5]. Według serwisu Glottolog (4.2) należy do grupy południowohalmaherskiej[9], natomiast baza Ethnologue (wyd. 18) zalicza go do grupy języków Raja Ampat[1]. A.C. van der Leeden (1983, 1993) sugeruje, że jest to historyczna pochodna języka patani z Halmahery[7][10]. Analiza danych słownikowych wykazała podobieństwo leksykalne między gebe i patani na poziomie 44%[1].

Potencjalnie zagrożony wymarciem, gdyż pod wpływem edukacji wzrasta rola języka indonezyjskiego; przyczynia się do tego rozwój działalności wydobywczej w regionie[11]. Zanikowi lokalnego języka sprzyjają też takie czynniki, jak zwiększona mobilność, obecność ludności napływowej i zawieranie małżeństw mieszanych. Funkcję regionalnej lingua franca pełni malajski wyspy Ternate (malajski Moluków Północnych), który przejmuje rolę podstawowego środka komunikacji[12].

W 2019 i 2023 odnotowano, że stopień użycia rodzimego języka różni się w zależności od grupy wiekowej i miejscowości. Doszło do redukcji przekazu międzypokoleniowego. W wielu domenach (w administracji, handlu, edukacji i sferze religijnej) dominują indonezyjski i lokalny malajski, przy czym gebe jest częściowo wykorzystywany w sferze tradycyjnej (ceremonialnej) oraz w kontaktach rodzinnych i wewnątrzgrupowych[12]. O ile w miejscowościach zlokalizowanych w pobliżu portu gebe jest słabo znany młodszym grupom wiekowym, to w trudniej dostępnych wsiach (Umiyal, Umera) rodzimy język pozostaje w stosunkowo intensywnym użyciu i charakteryzuje się wyższym poziomem żywotności[13]. Sporządzono skrótowy opis jego gramatyki (2019)[14].

Uwagi

  1. ↑ Zwana również Yoi’umiyal (Grimes i Grimes 1984 ↓, s. 47; Wurm 2007 ↓, s. 491), Yu lub Ju (Wurm 2007 ↓, s. 491; Bax 2019 ↓, s. 9).

Przypisy

  1. 1 2 3 4 5 M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Gebe, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 18, Dallas: SIL International, 2015 [dostęp 2020-05-09] [zarchiwizowane z adresu 2015-09-25] (ang.).
  2. 1 2 3 Bax 2019 ↓, s. 9.
  3. ↑ Bax 2019 ↓, s. 12.
  4. 1 2 3 4 Albert Clementina Ludovicus Remijsen, Word-prosodic Systems of Raja Ampat Languages, Utrecht: LOT, 2001 (LOT Dissertation Series 49), s. 28, ISBN 978-90-76864-09-9, OCLC 55067520 [dostęp 2024-08-08] (ang.).
  5. 1 2 Grimes i Grimes 1984 ↓, s. 47.
  6. ↑ Mark Taber (red.), Atlas Bahasa Tanah Maluku, Ambon: Pusat Pengkajian dan Pengembangan Maluku, Universitas Pattimura / Summer Institute of Linguistics, 1996, s. 21, ISBN 979-8132-90-4, OCLC 40713056 [dostęp 2024-08-08] (indonez.).
  7. 1 2 van der Leeden 1983 ↓, s. 84.
  8. ↑ Bax 2019 ↓, s. 11.
  9. ↑ Harald Hammarström i inni, South Halmahera [online], Glottolog 4.2 [dostęp 2022-08-23] (ang.).
  10. ↑ A.C. van der Leeden, Ma’ya: A Language Study: A Phonology, Jakarta: Lembaga Ilmu Pengetahuan Indonesia (LIPI) / Rijksuniversiteit Leiden, 1993 (LIPI-RUL 2A), s. 10, ISBN 979-8258-01-0, OCLC 29305187 (ang.).
  11. ↑ Wurm 2007 ↓, s. 492.
  12. 1 2 Nurain Jalaludin, Ismail Maulud, Zainurrahman, Gebe Language usage in Central Halmahera: A Sociolinguistic Study, „Langua: Journal of Linguistics, Literature, and Language Education”, 6 (1), 2023, s. 52–58, DOI: 10.5281/zenodo.7731323 [dostęp 2024-10-27] (ang.).
  13. ↑ Bax 2019 ↓, s. 12–13.
  14. ↑ Bax 2019 ↓.

Bibliografia

  • Marton Miklós Willem Bax, A sketch grammar of Gebe: a language of North Maluku, Universiteit Leiden, 2019 [dostęp 2024-11-01] (ang.).
  • Charles E. Grimes, Barbara D. Grimes, Languages of the North Moluccas: a preliminary lexicostatistic classification, [w:] E.K.M. Masinambow (red.), Maluku dan Irian Jaya, Jakarta: Lembaga Ekonomi dan Kemasyarakatan Nasional, Lembaga Ilmu Pengetahuan Indonesia (LEKNAS-LIPI), 1984 (Buletin LEKNAS III.1), s. 35–63, OCLC 54222413 (ang.).
  • A.C. van der Leeden, Gale Maya. Phonology of a Tone Language of the Raja Ampat Islands, [w:] E.K.M. Masinambow (red.), Halmahera dan Raja Ampat sebagai kesatuan majemuk: studi-studi terhadap suatu daerah transisi, Jakarta: Lembaga Ekonomi dan Kemasyarakatan Nasional, Lembaga Ilmu Pengetahuan Indonesia (LEKNAS-LIPI), 1983 (Buletin LEKNAS II.2), s. 77–146, OCLC 23557257 (ang.).
  • Stephen A. Wurm, Australasia and the Pacific, [w:] Christopher Moseley (red.), Encyclopedia of the World’s Endangered Languages, Abingdon–New York: Routledge, 2007, s. 425–577, DOI: 10.4324/9780203645659, ISBN 978-0-203-64565-9, OCLC 47983733 (ang.).

Linki zewnętrzne

  • Gebe. Endangered Languages Project. [dostęp 2024-11-01]. (ang.).
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.