Monako

Księstwo Monako
Principauté de Monaco
Herb Flaga
Herb Flaga
Dewiza: Deo Juvante
(Z pomocą Boga)
Hymn: A Marcia de Muneghu
(Marsz Monako)
Ustrój polityczny

monarchia konstytucyjna

Konstytucja

Konstytucja Monako

Stolica

Monako

Data powstania

8 stycznia 1297

Władca

Albert II Grimaldi

Premier

Isabelle Berro-Amadeï (p.o.)

Powierzchnia

2,08 km²

Populacja (2021)
• liczba ludności


39 150[1]

• gęstość

19 381 (2021) os./km²

Kod ISO 3166

MC

Waluta

1 euro = 100 eurocentów (EUR, €)

Telefoniczny nr kierunkowy

+377

Domena internetowa

.mc

Kod samochodowy

MC

Kod samolotowy

3A

Strefa czasowa

UTC +1 – zima
UTC +2 – lato

Język urzędowy

francuski, włoski, monegaski

PKB (2019)
 • całkowite 
 • na osobę


7,424 mld USD
193 585 USD

Mapa opisywanego kraju
Położenie na mapie
Położenie na mapie

Monako (fr. i wł. Monaco, moneg. Mùnegu), oficjalnie Księstwo Monako (fr. Principauté de Monaco, wł. Principato di Monaco, moneg. Prinçipatu de Mùnegu) – miasto-państwo położone w Europie Południowej nad Morzem Śródziemnym w obrębie Riwiery Francuskiej.

Od 1866 jest w unii celnej z Francją, a od 1918 Francja uzyskała prawo do stacjonowania wojsk na terenie Monako i zatwierdzania zawieranych przez to państwo umów międzynarodowych[2]. Z tych powodów (szczególna więź z Republiką Francuską, która ogranicza jego suwerenność – podstawowy atrybut państwa) w prawie międzynarodowym Monako określa się raczej jako niesuwerenną organizację terytorialną niż państwo[3].

W Monako odbywa się znany doroczny wyścig samochodowy Grand Prix Monako Formuły 1, jeden z oryginalnych wyścigów Formuły 1. Na terenie księstwa jest także klub piłkarski AS Monaco FC grający w lidze francuskiej.

Monako jest chętnie odwiedzane przez turystów zwiedzających Lazurowe Wybrzeże. Wśród głównych atrakcji tego miasta-państwa najważniejsze są: Pałac Książęcy, stare miasto, katedra św. Mikołaja, Place du Casino wraz z kasynem, opera w Monte Carlo, ogrody tropikalne, ogrody japońskie i plaża Lavrotto[4].

Podstawowe informacje

  • Ważniejsze dzielnice: Monte Carlo, La Condamine;
  • całkowita granica lądowa: 4,4 km (z Francją);
  • długość wybrzeża: 4,1 km;
  • najwyższy punkt: 163 m n.p.m. (zbocze wzgórza), najwyższy wierzchołek Mont Agel 140 m n.p.m.[5];
  • najniższy punkt – wybrzeże Morza Śródziemnego: 0 m n.p.m.;
  • języki urzędowe: francuski, włoski, monegaski;
  • waluta: 1 euro = 100 eurocentów (do 2021 frank monakijski = 100 centymów);
  • długość linii kolejowych: 2 km;
  • długość dróg utwardzonych: 50 km.

Historia

Monako Italia (kraina historyczna) I wiek p.n.e.
Monako Republika Genui, Włochy 1494
Monako Republika Genui, Włochy 1796
  • Czasy starożytne – kolonia fenicka, grecka i terytorium rzymskie;
  • od X wieku – pod władzą Genui;
  • XII wiek – Monako przejściowo pod władaniem hrabiów Prowansji;
  • 1297 – uciekinier z Genui, Franciszek Grimaldi, w przebraniu mnicha oszukuje strażników zamku, którzy wpuszczają go do środka; po zabiciu załogi Grimaldi odbiera Monako panującej w nim rodzinie genueńskiej;
  • koniec XV wieku – niepodległość Monako uznają król Francji i papież;
  • 1524–1641 – Monako jest protektoratem hiszpańskim;
  • 1793 – w czasie rewolucji francuskiej Grimaldi zostają usunięci z tronu, a księstwo wcielone do Francji;
  • 1814 – Monako odzyskuje byt państwowy, ale do 1860 pozostaje protektoratem królestwa Sardynii;
  • 1861 – traktat z Francją przywraca księstwu pełną niepodległość;
  • 1865 – unia celna z Francją;
  • 1911 – przyjęcie pierwszej konstytucji, wprowadzającej podział władzy między księciem a pochodzącą z wyborów Radą Narodową;
  • 1918 – układ o stacjonowaniu wojsk francuskich i zatwierdzaniu przez Francję umów międzynarodowych zawieranych przez Monako;
  • 1943 – rozpoczęła się włoska okupacja Monako;
  • 1949 – umiera książę Ludwik II; tron przejmuje jego wnuk, książę Rainier III;
  • 1956 – książę poślubia gwiazdę Hollywood Grace Kelly, którą poznał rok wcześniej na festiwalu w Cannes;
  • 1959 – monarcha zawiesza Radę Narodową z powodu sporu wokół budżetu;
  • 1962 – przywrócenie parlamentu i wprowadzenie nowej, bardziej liberalnej konstytucji;
  • 1963 – zawarcie konwencji finansowej z Francją w sprawie ceł i podatków;
  • 1982 – księżna Grace ginie w wypadku samochodowym w Monte Carlo;
  • 1993 – Monako dołącza do ONZ;
  • 2002 – przyjęcie zmian w konstytucji, mających utrzymać ciągłość sukcesji nawet w razie bezpotomnej śmierci następcy tronu, księcia Alberta;
  • 2004 – na głównym stadionie piłkarskim wybucha bomba, ale obywa się bez ofiar. Do dziś nie wyjaśniono przyczyn eksplozji;
  • 2005 – Rainier III umiera, na tron wstępuje jego najstarszy syn jako Albert II.

Geografia

Zdjęcie satelitarne Monako

Monako jest najmniejszym po Watykanie państwem świata. Monako to państwo-miasto w południowej Europie, nad Morzem Śródziemnym, na Wybrzeżu Lazurowym. Leży 18 km na wschód od francuskiej Nicei.

Rozwój terytorialny Monako od 1861 r. Dzielnica Fontvieille została zbudowana na terenie odebranym morzu w latach 70[6].

Klimat

Monako, jak i całe Lazurowe Wybrzeże leży w strefie klimatu podzwrotnikowego o łagodnej śródziemnomorskiej odmianie. Zimy w księstwie są wilgotne i łagodne, zaś lata suche i ciepłe. Średnia temperatura zimą wynosi 8 °C, zaś latem od 23 do 26 °C. Średnia suma opadów wynosi od 600 do maksymalnie 800 mm, opady występują głównie jesienią i zimą. Latem deszcz prawie nie pada, a klimat kształtowany jest w głównej mierze przez masy powietrza zwrotnikowego.

Średnia temperatura i opady dla Monako
Miesiąc Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sie Wrz Paź Lis Gru Roczna
Średnie temperatury w dzień [°C] 13,0 13,0 14,9 16,7 20,4 23,7 26,6 26,9 24,0 20,6 16,5 13,9 19,2
Średnie dobowe temperatury [°C] 10,2 10,2 12,0 13,8 17,5 20,9 23,8 24,2 21,1 17,9 13,8 11,2 16,4
Średnie temperatury w nocy [°C] 7,4 7,4 9,1 10,9 14,6 18,0 21,0 21,4 18,3 15,2 11,2 8,5 13,6
Opady [mm] 67,7 48,4 41,2 71,3 49,0 32,6 13,7 26,5 72,5 129 103 88,8 744
Średnia liczba dni z opadami 6,0 4,9 4,5 7,3 5,5 4,1 1,7 2,5 5,1 7,3 7,1 6,5 62,4
Średnie usłonecznienie [h] 150 159 186 210 248 281 329 297 225 199 155 137 2575
Źródło: Météo-France[7], visitmonaco.com[8] (liczba dni z opadami dla wartości 1 mm, wysokość 131 m n.p.m., pobliże morza, 1981-2010)
Średnia dobowa temperatura morza (°C)[9]
Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sie Wrz Paź Lis Gru Rok
13,4 13,1 13,4 14,7 17,9 21,8 23,1 23,6 22,2 19,6 17,4 14,9 17,9

Przyroda

Monako stanowi przykład państwa, którego całe terytorium pokrywa infrastruktura miejska. To oznacza, że naturalna roślinność praktycznie nie istnieje, zajmując jedynie niewielkie skrawki w postaci roślinności twardolistnej, która stanowiła naturalną formację roślinną tego regionu. Powszechnie występują tu sadzone przez człowieka różne gatunki palm. Na skalistym klifie w zachodniej części księstwa znajduje się Jardin exotique de Monaco. Do zwierząt lądowych dziko żyjących w Monako należą sarna europejska, lis rudy i łasica pospolita[10].

Podział administracyjny

Monako stanowi administracyjnie jedność (nie występują żadne jednostki administracyjne). Jednak do lat 90. kraj dzielił się na 4 dystrykty: Monaco-Ville, Monte Carlo, La Condamine i Fontvieille.

System polityczny

Księstwo Monako jest monarchią konstytucyjną. Stan taki rozpoczął się w 1911 roku, kiedy to przyjęto konstytucję tego państwa. Na jej mocy książę zachował pozycję głowy państwa, ale szereg uprawnień przeszło w ręce innych ciał i instytucji.

Książę

Albert II, książę Monako

Książę jest samodzielnym władcą i głową państwa. Jak dotychczas, wszyscy książęta Monako pochodzili z dynastii Grimaldi. Od 2005 r. księciem jest Albert II.

Władza ustawodawcza dzielona jest pomiędzy księcia i Radę Narodową. Władca wnosi projekty ustaw, a Rada przyjmuje je lub odrzuca w drodze głosowania. Władza wykonawcza spoczywa niemal całkowicie w rękach księcia – Minister Stanu i Rada Rządowa są bezpośrednio odpowiedzialni przed księciem za kierunek podejmowanych działań. Również władza sądownicza jest częściowo zależna od księcia – sądy wydają wyroki w jego imieniu.

Rada Rządowa

Rada Rządowa jest ciałem wspierającym księcia Monako w rządzeniu. Składa się z sześciu członków. Przewodniczącym Rady jest Minister Stanu, posiadający podobną pozycję jak we Francji premier, będący tak naprawdę „pierwszym pomiędzy równymi” (primus inter pares). W skład rady wchodzi także pięciu radców:

  • ds. spraw wewnętrznych,
  • ds. finansów i ekonomii,
  • ds. wyposażenia, środowiska i planowania,
  • ds. polityki społecznej i służby zdrowia,
  • ds. polityki zagranicznej.

Rada Narodowa

Rada Narodowa jest parlamentem Księstwa Monako. Składa się z jednej izby (unikameralizm). W jej skład wchodzi 24 członków, wybieranych w wyborach powszechnych na kadencję trwającą 5 lat. Książę może rozwiązać parlament w każdym momencie, co implikuje nowe wybory, które muszą odbyć się w przeciągu 3 miesięcy.

Rada spotyka się co najmniej dwa razy w roku w celu głosowania nad projektem budżetu i projektami aktów prawnych wniesionymi przez rząd księcia.

Partie polityczne

Partie polityczne w Księstwie Monako:

Rada Koronna

Ciało administracyjne składające się z 7 członków, zbierające się przynajmniej dwa razy do roku w celu doradzania księciu przy podejmowaniu decyzji w ważnych kwestiach wewnętrznych i międzynarodowych. Książę powołuje przewodniczącego rady i trzech innych członków, pozostała trójka wybierana jest przez monarchę spośród kandydatów wysuniętych przez Radę Narodową.

Książę musi skonsultować się z Radą Koronną przed podpisaniem umów międzynarodowych, rozwiązaniem Rady Narodowej, przyznaniem obywatelstwa i innymi ważnymi decyzjami.

Sądownictwo

Sądy w Monako obsadzane są przez księcia. Podobnie jest z Sądem Najwyższym (Tribunal Supreme), w którym sędziów mianuje monarcha, część spośród kandydatów przedstawionych przez Radę Narodową.

Państwo-miasto

Ponieważ Księstwo Monako jest jednocześnie państwem i miastem, równolegle z instytucjami państwowymi funkcjonują instytucje miejskie o podobnych kompetencjach i zakresie działań. Przykładem tutaj może być Rada Komunalna – ciało odpowiedzialne za administrowanie czterema dzielnicami miasta. Składa się z 15 członków, wybieranych w wyborach powszechnych na 4 lata, i burmistrza, wybieranego przez tę piętnastkę. Rada zbiera się co 3 miesiące.

Polityka zagraniczna

Monako jako w pełni niepodległe oraz suwerenne państwo ma własną politykę zagraniczną. Jest mocno związane z Francją, z którą utrzymuje bliskie stosunki dyplomatyczne. Francja w 1919 roku wraz z podpisaniem traktatu wersalskiego zobowiązała się do obrony suwerenności Monako oraz ochrony kraju przed agresją militarną. W zamian za ochronę Monako miało zagwarantować Francji strefę wpływów. Traktat z Wersalu został zreformowany podczas spotkań przedstawicieli obu krajów w roku 1945 oraz 1963.

W 2002 roku Monako podpisało z Francją nową umowę, która weszła w życie w 2005 roku. Umowa zawiera następujące gwarancje:

Monako jako kraj niezrzeszony w Unii Europejskiej, lecz mający szczególne stosunki z Francją ma prawo do stowarzyszenia z krajami wchodzącymi w skład UE oraz ma możliwość wprowadzenia euro jako waluty narodowej.

Monako jest pełnoprawnym członkiem ONZ, do której państwo wstąpiło w 1993 roku. 4 października 2004 roku dołączyło do Rady Europy. Monako jest również członkiem Interpolu oraz Międzynarodowej Organizacji Hydrograficznej, której siedziba znajduje się właśnie w Monako.

Monako ma 10 misji dyplomatycznych w Europie Zachodniej, ma stałego członka w Radzie Europy oraz ONZ. Państwo ma także 106 generalnych konsulatów w 45 państwach świata. 76 krajów ma swoje ambasady lub konsulaty na terenie Monako.

Demografia

Spośród ponad 37 tysięcy mieszkańców jedynie 9160 (24,3%) stanowią Monegaskowie (obywatele księstwa); pozostali to migranci, głównie z Francji i Włoch. Spośród obywateli Monako, jedynie 63,5% nabyło obywatelstwo przy urodzeniu na terenie księstwa, 0,9% przy urodzeniu za granicą, a 35,6% zostało naturalizowanych (w tym 19,1% na drodze małżeństwa z osobą posiadającą obywatelstwo Monako)[11]. Na terenie księstwa jest zatrudnionych blisko 51 tysięcy ludzi, więcej niż jego cała populacja. W sektorze prywatnym ponad 3/4 zatrudnionych (około 35 tys.) dojeżdża z terytorium Francji[12]. W usługach pracuje 75% ludności zawodowo czynnej, w przemyśle – 25%. Cała ludność mieszka w bardzo gęsto zaludnionym mieście – ok. 18 775 osób na km². Jest to największa gęstość zaludnienia w Europie i druga na świecie (po Makau). Wraz z sąsiadującymi miejscowościami po stronie francuskiej w zespole miejskim Monako-Mentona mieszka około 100 tysięcy ludzi.

Ludność Monako
Liczba ludności 38 350[13]
Zagęszczenie ludności 18 985 mk/km²
Ludność według wieku[14]
0 – 14 lat 12,75%
15 – 64 lat 63,57%
ponad 64 lata 23,68%
Wiek (mediana)
W całej populacji 45,4 lat
Mężczyzn 43,3 lat
Kobiet 47,3 lat
Przyrost rzeczywisty 0,40%
Współczynnik urodzeń 9,19 urodzeń/1000 mieszkańców
Współczynnik zgonów 12,91 zgonów/1000 mieszkańców
Współczynnik migracji 7,68 migrantów/1000 mieszkańców
Ludność według płci
przy narodzeniu 1,15 mężczyzn/kobietę
poniżej 15 lat 1,15 mężczyzn/kobietę
15 – 64 lat 0,97 mężczyzn/kobietę
powyżej 64 lat 0,69 mężczyzn/kobietę
Umieralność noworodków
W całej populacji 5,35 śmiertelnych/1000 żywych
płci męskiej 6,19 śmiertelnych/1000 żywych
płci żeńskiej 4,46 śmiertelnych/1000 żywych
Oczekiwana długość życia
W całej populacji 85,4 lat
Mężczyzn 82,7 lat
Kobiet 88,2 lat
Rozrodczość 2,5 urodzin/kobietę

Struktura etniczna

spis powszechny 2008[14]
Narodowość % całej populacji
Monegaskowie21,50%
Francuzi28,24%
Włosi18,57%
Brytyjczycy7,51%
Pozostali Europejczycy16,02%[a]
Obywatele państw nieeuropejskich8,16%[b]

Wyznania religijne

Udział poszczególnych wyznań w populacji Monako (według Pew Research Center w 2010 r.)[15][16]:

Gospodarka

Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca Monako wynosi ok. 70 tysięcy USD rocznie. Podstawą gospodarki są usługi, zwłaszcza bankowość, turystyka i handel nieruchomościami.

Przemysł Monako opiera się na produkcji żywności, przyrządów precyzyjnych, wyrobów farmaceutycznych, sprzedaży znaczków pocztowych i turystyce. Port jachtowy i kasyno w Monte Carlo są słynne na całym świecie. Monte Carlo jest ponadto ośrodkiem badań oceanograficznych. Monako jest siedzibą wielu firm zagranicznych i banków (z uwagi na korzystne przepisy podatkowe). Istnieje tu rozbudowana sieć hoteli. W 2000 w hotelach Monako nocowało 240 tysięcy turystów zagranicznych. Znaczne dochody przynosi kasyno gry w Monte Carlo oraz emisja znaczków pocztowych i pamiątkarstwo. W dzielnicy Fontvieille znajdują się nowoczesne zakłady przemysłu precyzyjnego, chemicznego (w tym farmaceutycznego), odzieżowego i jubilerskiego, ponadto funkcjonuje lądowisko dla śmigłowców, nowoczesny stadion, przystań jachtowa. Energia elektryczna w całości importowana jest z Francji. W pobliżu terytorium Monako przechodzą: linia kolejowa i autostrada Nicea – Genua. Transport wewnętrzny zapewniają samochody prywatne (676 samochodów osobowych na 1000 mieszkańców). Monako łączy unia celna z Francją, która pośredniczy w całości wymiany handlowej księstwa. Monako uczestniczy w Europejskiej Unii Gospodarczej i Walutowej.

Galeria

Uwagi

  1. ↑ W tym 0,22% Polaków; nie licząc Rosjan, których Urząd Statystyczny Monako (IMSEE) wlicza do ludności Azji.
  2. ↑ W tym Rosjanie 0,30%.

Przypisy

  1. ↑ Population et emploi / IMSEE – Monaco IMSEE [online], www.imsee.mc [dostęp 2022-07-07].
  2. ↑ Encyklopedia Gazety Wyborczej. wyd. Mediasat Poland Kraków tom 11, str 156, ISBN 83-89651-35-1.
  3. ↑ Wojciech Góralczyk, Stefan Sawicki, Prawo międzynarodowe publiczne w zarysie, wyd. XII, Warszawa 2007, s. 141–142.
  4. ↑ Łukasz Ropczyński, Monako i słynne dzielnice Monte Carlo, Larvotto, La Rousse i La Condamine [online], Kierunek Włochy, 1 listopada 2019.
  5. ↑ Bartłomiej Suder: Najwyższy szczyt Monako w serwisie Korona Europy. [dostęp 2009-01-31].
  6. ↑ GETTING TO KNOW MONACO: FONTVIEILLE, A NEIGHBOURHOOD RECLAIMED FROM THE SEA 03.08.2023 https://monacolife.net/getting-to-know-monaco-fontvieille-a-neighbourhood-reclaimed-from-the-sea/
  7. ↑ Météo-France: Monaco. Fiche Climatologique: Statistiques 1981–2010 et records.
  8. ↑ visitmonaco.com: Monaco – Climat. (fr.).
  9. ↑ Monaco Sea Temperature – seatemperature.org.
  10. ↑ Animals in Monaco [online], www.listofcountriesoftheworld.com [dostęp 2021-02-19].
  11. ↑ Stan na 31 grudnia 2013 r., IMSEE Observatoire Démographique 2013.
  12. ↑ IMSEE Focus Employees.
  13. ↑ Stan na 31 grudnia 2020 r. Źródło: IMSEE Population-et-emploi.
  14. 1 2 Źródło: IMSEE Recensement général de la population 2008.
  15. ↑ Religious Composition by Country, in Percentages. The Pew Research Center. [dostęp 2014-02-21].
  16. ↑ Christian Population as Percentages of Total Population by Country. The Pew Research Center. [dostęp 2014-02-21].

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.