Mord na rodzinie Horodyńskich
![]() Mogiła zamordowanych (w parku dworskim) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejsce | |
| Data |
Noc z 24/25 czerwca 1943 |
| Godzina |
ok.24.00 |
| Liczba zabitych |
19 |
| Typ ataku |
zabójstwo przez zastrzelenie |
| Sprawca | |
Położenie na mapie gminy Zaleszany ![]() | |
Położenie na mapie Okupowanej Polski w latach 1941-1944 ![]() | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego ![]() | |
Położenie na mapie powiatu stalowowolskiego ![]() | |

.jpg)
Mord na rodzinie Horodyńskich w Zbydniowie − zbrodnia dokonana w nocy z 24 na 25 czerwca 1943 w dworze Horodyńskich w Zbydniowie przez oddział Waffen-SS.
Historia
24 czerwca 1943 w dworze odbywało się wesele kuzynki Horodyńskich Teresy Wańkowiczówny z Iwo Mierzejewskim. Po przyjęciu weselnym, wieczorem, państwo młodzi wyjechali do Sandomierza, zaś domownicy, goście i służba udali się na spoczynek[1][2].
Przed północą w majątku pojawił się oddział Waffen-SS, pod dowództwem Hauptsturmführera Ewalda Ehlersa. Esesmani wtargnęli do dworu i po kolei zaczęli mordować wszystkie napotkane osoby[1][3]. Został zamordowany właściciel dworu i 18 osób (w tym 2 dzieci i 13 kobiet) z rodziny oraz gości, którzy uczestniczyli w uroczystości. Śmierci uniknęli synowie, Zbigniew Horodyński i Andrzej Horodyński, którzy ukryli się w schowku na strychu oraz Dominik Horodyński który przebywał wówczas w Warszawie. Zwłoki zamordowanych rano zostały zakopane przez SS−manów w zbiorowej mogile pod płotem w parku dworskim[4][5][6][7][8].
W dzień po zbrodni, oficer Waffen-SS wręczył wójtowi gminy Zaleszany oraz miejscowemu proboszczowi oświadczenie i rozkazał, aby je ogłosić we wsiach gminy i z ambony w kościele. Brzmiało ono: „Byliśmy zmuszeni zastrzelić 20 osób, aby uratować życie 2000 ludzi, którzy przez kontakty Horodyńskiego z bandami i komunistami są zagrożeni”[4][7].
Przyczyna
Zastrzelenie rodziny zlecił Martin Fuldner z pobliskich Charzewic który wówczas zarządzał jako trauhänder (pełnomocnik), majątkiem Lubomirskich w Charzewicach. Był emerytowanym kapitanem Schutzstaffel. Bywał u Horodyńskich a jego żonie bardzo spodobał się serwis porcelanowy, którego Horodyńscy nie chcieli mu jednak sprzedać[9]. Także samo gospodarstwo prowadzone przez Horodyńskich na wysokim poziomie, przynosiło dochody i Fuldner pragnął przyłączyć go do administrowanego przez siebie majątku[10][11].
Kompania Waffen-SS która została wysłana na pacyfikację pobliskich wsi, stacjonująca w pobliskich Zaleszanach dowodzona była przez kolegę Fuldnera, ten postanowił więc wykorzystać obecność oddziału by przeprowadzić likwidację rodziny Horodyńskich. Użył koleżeńskich kontaktów, by pod pretekstem walki z partyzantką zataić prawdziwe intencje i uniknąć problemów u swoich zwierzchników. Liczył, że nie zostanie obciążony udziałem w zbrodni[12][7][13][2].
Epilog
O zbrodni już w czerwcu poinformowała polska rozgłośnia radia BBC z Londynu i prasa podziemna. Z inicjatywy Kierownictwa Walki Cywilnej przy Delegaturze Rządu na Kraj odbyła się, w intencji pomordowanych msza św. żałobna w kościele św. Krzyża w Warszawie[12].
Mord stał się dość głośny, także we władzach Generalnego Gubernatorstwa. Przeprowadzono śledztwo, podczas którego Ehlers przyznał się do zastrzelenia uczestników wesela i wskazał Fuldnera jako inicjatora morderstwa[14]. Gubernator dystryktu krakowskiego uznał, że mieszkańcy dworu zostali zastrzeleni bezpodstawnie a pozostały po nich majątek nie może być przejęty przez Generalne Gubernatorstwo i powinni go odziedziczyć spadkobiercy. Zabrane przez Fuldnera przedmioty i dobytek nakazał zwrócić. Odpowiedzialni za zbrodnię uniknęli jednak wówczas kary[1][15].
W październiku 1943 dowódca Kedywu Komendy Głównej Armii Krajowej gen. Emil August Fieldorf ps. „Nil” w oparciu o wyrok sądu podziemnego państwa polskiego, wydał rozkaz wykonania wyroku śmierci na Martinie Fuldnerze[12].13 października 1943 grupa żołnierzy AK wykonała wyrok w dworku myśliwskim w Charzewicach a egzekucji Fuldnera, jego żony i syna dokonał m.in. syn ofiar, Zbigniew Horodyński[4][1].
Komisja Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Rzeszowie wszczęła śledztwo w sprawie mordu w Zbydniowie w październiku 1945, jednak przez lata niewiele ustalono. Ruszyło ponownie w 1970 kiedy Dominik Horodyński, korespondent TVP we Włoszech obejrzał w tamtejszej telewizji reportaż o Ehlersie i powtórnie złożył zeznania. W 1972 akta wysłano do Centrali Badania Zbrodni Narodowosocjalistycznych w Ludwigsburgu. 27 listopada 1974, Niemcy w odpowiedzi przesłali do Komisji akt zgonu Erwina Ehlersa i śledztwo zawieszono[14][16].
Mogiła ofiar

W sierpniu 1943 doszło do próby ekshumacji zamordowanych, gdy miejscowy Kedyw postanowił przenieść zwłoki do Zaleszan na cmentarz. W trakcie ekshumacji okazało się, że w grobie na głębokości około 60 cm, znajduje się walizka z której wystają druty. W obawie, że Niemcy którzy chowali ofiary zaminowali go, ekshumację przerwano. W lecie 1946 Dominik Horodyński, podjął próbę drugiej ekshumacji. Jednak ówczesne władze nie wydały na nią zgody w obawie, że nastąpi manifestacyjny pogrzeb wszystkich dziewiętnastu osób[17].
Na początku lat siedemdziesiątych XX w. na zbiorowej, ziemnej mogile został postawiony pomnik, przez syna zamordowanej Marii Kowerskiej (z domu Horodyńskiej) – Andrzeja Kowerskiego. Zaprojektował go architekt Władysław Pieńkowski. Pomnik zyskał również ogrodzenie – kuty metalowy płotek przeniesiony z cmentarza w Zaleszanach, gdzie dotąd okalał kaplicę rodziny Horodyńskich[17]. Na kamiennej platformie znajduje się mur z krzyżem. W granicie wykuty jest napis: Tu spoczywają pomordowani przez hitlerowców w zbydniowskim dworze 24 VI 1943 + Wieczną radość – daj im Panie[4].
Ofiary zbrodni
- Zbigniew Bogusław Horodyński – dziedzic Zbydniowa,
- Zofia Horodyńska – żona Zbigniewa,
- Anna Horodyńska – 14 letnia córka Zofii i Zbigniewa,
- Maria Kowerska – siostra Zbigniewa Horodyńskiego,
- Rozalia Koczalska – guwernantka Anny,
- Krystyna Giecewicz – żona brata pani Horodyńskiej,
- Loluś(Leon) – 12 letni syn Giecewiczowej,
- Stanisław Wańkowicz – senator Rzeczypospolitej Polskiej, ojciec panny młodej,
- Aleksandra Wańkowicz – mama panny młodej,
- Barbara Mierzejewska – mama pana młodego,
- Halina Herubowicz,
- Krzysztof Jeśmian – syn Herubowiczowej,
- Halszka Meysztowicz – dalsza krewna, malarka,
- Elfrida Horwatt – babcia panny młodej,
- Maria Nazarewicz
- Zofia Ryczek, Maria Labocha, Stefania Łebek – pokojówki,
- Edward Zboroń – leśniczy[4].
Przypisy
- 1 2 3 4 24.06.1943. Rozstrzelane wesele – zbrodnia w Zbydniowie [online], Podkarpacka Historia, 24 czerwca 2024 [dostęp 2025-05-17].
- 1 2 24.06.43 Niemcy dokonali mordu na ziemiańskiej rodzinie Horodyńskich – Portal historyczny TerazHistoria.pl [online], 24 czerwca 2023 [dostęp 2025-05-19].
- ↑ Dwór w Zbydniowie odzyskał blask, ale mogiła w parku wciąż przypomina o historii makabrycznego mordu [online], Echo Dnia Podkarpackie, 16 czerwca 2013 [dostęp 2025-05-17].
- 1 2 3 4 5 Historia rodziny Horodyńskich [online] [dostęp 2025-05-17] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-05].
- ↑ Wakacje z Niedzielą (cz. 1) [online], niedziela.pl [dostęp 2025-05-17].
- ↑ Zbrodnia w Zbydniowie, „Tygodnik Polski”, Warszawa 14.04.1985 r., rok IV nr15(127), s.13.
- 1 2 3 24 czerwca 1943 r. Niemcy zamordowali 19 członków ziemiańskiej rodziny Horodyńskich | Muzeum Kierownictwa Dywersji Armii Krajowej (w organizacji) [online], kedyw.pl [dostęp 2025-05-19].
- ↑ Krwawe wesele w szlacheckim dworze. Tajemnica zbrodni SS | Tygodnik Powszechny [online], www.tygodnikpowszechny.pl, 27 sierpnia 2023 [dostęp 2025-05-19].
- ↑ Redakcja, Prof. Romuald Szeremietiew: Śmierć za porcelanę | Pressmania [online], 10 września 2024 [dostęp 2025-05-19].
- ↑ 73 rocznica mordu na Rodzinie Horodyńskich przez Waffen SS [online], stalowka24.pl [dostęp 2025-05-19].
- ↑ Antoni Arkuszewski, Historia ziemiaństwa polskiego [online], s.12 [dostęp 2025-05-19].
- 1 2 3 Patron szkoły [online], www.pspzbydniow.pl [dostęp 2025-05-17].
- ↑ Małgorzata Rokoszewska, 80 lat od tragicznego wesela. W Zbydniowie Niemcy rozstrzelali 19 osób, „Super Nowości - wiadomości z Rzeszowa i Podkarpacia”, 26 czerwca 2023 [dostęp 2025-05-19] [zarchiwizowane z adresu 2025-02-16].
- 1 2 Tygodnik eM Kielce, Z zimną krwią cz. 2 [online], www.emkielce.pl [dostęp 2025-05-19].
- ↑ Noc kupały wg Stanisława Zabierowskiego [online], rmchciuk.pl [dostęp 2025-05-19].
- ↑ Akta OKBZH w Rzeszowie, II Ds 61/70
- 1 2 Aleksandra Krajanowska, Jest tu grobowiec. [online] [dostęp 2025-05-19].

_location_map.png)
_location_map.svg.png)

