Poręba

Poręba

miasto i gmina
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	zawierciański
Data założenia	XIV wiek
Prawa miejskie	lata 1973–1975, 1982 rok
Burmistrz	Ryszard Spyra
Powierzchnia	39,99 km²
Populacja (31.12.2023) • liczba ludności • gęstość	8104[1] 203 os./km²
Strefa numeracyjna	32
Kod pocztowy	42-480
Tablice rejestracyjne	SZA
Położenie na mapie powiatu zawierciańskiego Poręba
Położenie na mapie Polski Poręba
Położenie na mapie województwa śląskiego Poręba
50°29′34″N 19°20′01″E/50,492778 19,333611
TERC (TERYT)	2416011
SIMC	0942216
Urząd miejski ul. Dworcowa 1 42-480 Poręba
Strona internetowa
BIP

Poręba – miasto w Polsce, w województwie śląskim, w powiecie zawierciańskim, nad Czarną Przemszą. Pomimo administracyjnej przynależności do województwa śląskiego od 1999 r., kulturowo, historycznie i geograficznie jest częścią Małopolski i dawnej ziemi krakowskiej^[2].

Od 1933 roku ścisły obszar Poręby dzieli się na trzy sektory^[3]:

• Poręba I (Nowa Wieś i osiedle fabryczne)
• Poręba II (wieś Poręba)
• Poręba III (wieś Kierszula)

W skład miejscowości wchodzą także dawne wsie: Dziechciarze, Krawce, Niwki i Krzemenda.

Przez miasto przepływa Czarna Przemsza.

Dane z 30 czerwca 2004:

Piramida wieku mieszkańców Poręby w 2014 r.^[4]:

Osada założona została w XIV wieku. Pierwsza wzmianka o Porębie pochodzi z 1373 roku.

Do 1954 roku siedziba gminy Poręba. W 1957 roku uzyskała status osiedla. W latach 1973–1975 i od 1982 r. była samodzielnym miastem. W latach 1975–1982 położona w granicach Zawiercia. Na terenie dzisiejszej Poręby istniało dawniej wielkie rozlewisko wodne zwane Czarnym Jeziorem. Od tego jeziora Poręba wzięła część swej pierwotnej nazwy. W 1375 osada nosiła nazwę Czarnej Poręby i należała do nijakiego Morawczyka Krzywosąda, zwanego pospolicie Krzywakiem. W XV wieku nazwa została zmieniona na Porębę Mrzygłodzką i przeszła w ręce szlachcica Pileckiego. W XVI wieku osadnictwo tych terenów na prawie magdeburskim spowodowało znaczny rozkwit Poręby. Spore tereny leśne, złoża węgla brunatnego i innych rud sprzyjały rozwojowi przemysłu. W miejscowych lasach wypalano węgiel drzewny. Rozwijał się wytop żelaza oraz stali.

Po III rozbiorze Polski, w 1795 roku, wybudowano w zakładach, w Porębie pierwszy piec do przetapiania rudy. Uruchomienie pieca odlewniczego stworzyło z Poręby ośrodek przemysłowy. Odlewano rury żelazne, elementy do młynów, cegielni oraz innych fabryk, a także na potrzeby rolnictwa. Odlewnia odlewała naczynia emaliowane i urządzenia sanitarne. W tym czasie powstawało wiele nowych osiedli. W latach 1930–1935 wybudowano trzy szkoły podstawowe. W czasie II wojny światowej, zmieniono nazwę Poręby na „Haudorf”. Jeszcze przed I wojną światową w fabryce rozpoczęto produkcję obrabiarek, a po II wojnie światowej obrabiarek ciężkich.

Poręba słynie także z lokalnej potrawy zwanej prażonkami (ziemniaki pokrojone w grube plastry pieczone razem z kiełbasą, boczkiem, cebulą i innymi składnikami). Unikatem jest też naczynie do ich przyrządzania jest to kociołek produkowany w Porębie od ponad 200 lat. Współcześnie ten odlew żeliwny posiada trzy nóżki i pokrywę, która jest do garnka dociskana śrubą. Jednak dawniej potrawę w garnku przykrywano odwróconą darnią trawy.

Co roku w Porębie urządzany jest Światowy Festiwal Prażonek, gdzie mieszkańcy wspólnie pieką i gustują prażonki. Główną atrakcją festiwalu jest prażenie wielkiego żeliwnego kotła wypełnionego 160 kg ziemniaków.

Zabytki

• wieża wyciągowa w Porębie z 1798 roku – jeden z najstarszych zabytków techniki w województwie śląskim;
• zabytkowe kapliczki z przełomu XVIII i XIX wieku znajdujące się w Porębie i Górce;
• pałacyk z przełomu XVIII i XIX wieku obecnie poczta;
• pałacyk z XIX wieku obecnie urząd miasta;
• neogotycki kościół pw. Zesłania Ducha Świętego z lat 1901–1908 (należący do parafii św. Józefa Oblubieńca NMP);
• stary piec odlewniczy (wspomniana wyżej wieża wyciągowa to fragment pieca odlewniczego);
• Dąb „Bartek”, liczący ponad 700 lat, obwód 600 centymetrów - najstarszy pomnik przyrody w województwie śląskim;
• dwie lipy liczące około 300 lat, znajdujące się na Krzemiendzie przy trasie Zawiercie – Siewierz;
• starodrzew 92 dębów przy ul. Przemysłowej;
• hala starego zakładu z 1898 roku (spłonęła 2 czerwca 2008 roku – pozostały jednak mury zewnętrzne);
• karczma z II połowy XIX wieku w Niwkach.

• Stadion Miejski w Porębie
• Teren MOSIR:
• Boisko do siatkówki plażowej,
• Ścianka do Squasha,
• Brodzik dla dzieci,
• Plaża miejska
• Dwa zalewy Poręba I i Poręba II
• Boisko do gry w piłkę nożną, piłkę siatkową i koszykówki przy ZS w Porębie
• Hala widowiskowo-sportowa należąca do Szkoły Podstawowej Nr 1 im. Wojska Polskiego w Porębie
• Orlik 2012

• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia Najświętszej Maryi Panny Anielskiej
  • parafia św. Jerzego
  • parafia św. Józefa Oblubienica Najświętszej Maryi Panny
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Poręba (Sala Królestwa ulica Zakładowa 11)^[5]

Łazy, Myszków, Siewierz, Zawiercie

• Poręba (województwo śląskie)

• Urząd Miasta Poręba
• Mrzygłodzka Poręba, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 772 .
• Poręba 3) Mrzygłodzka, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 816 .