Język pagu
| Obszar |
wyspa Halmahera (Moluki Północne, Indonezja) | ||
|---|---|---|---|
| Liczba mówiących |
3 tys. (2023) | ||
| Klasyfikacja genetyczna | |||
| |||
| Status oficjalny | |||
| Ethnologue | 7 wypierany↗ | ||
| Kody języka | |||
| ISO 639-3 | pgu | ||
| IETF | pgu | ||
| Glottolog | pagu1249 | ||
| Ethnologue | pgu | ||
| WALS | pag | ||
| W Wikipedii | |||
| |||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||
Język pagu (lub pago)[1], także isam[2] – język zachodniopapuaski używany w prowincji Moluki Północne w Indonezji, należący do grupy języków północnohalmaherskich. Jego terytorium obejmuje tereny na południe od obszaru języka modole, na wyspie Halmahera[1]. Według danych szacunkowych z 2023 roku posługuje się nim 3 tys. osób[3].
Ch.E. Grimes i B.D. Grimes (1984/1994) wyróżniają trzy dialekty: pagu właściwy (dialekt wsi Ngoali, Waringin, Lelewi, Wangeotak, Balisosang), isam (dialekt wsi Gayok i Leleseng), toliwiku[a] (dialekt wsi Toliwang)[4]. C.L. Voorhoeve (1988) do terytorium pierwszego dialektu zalicza też wsie Gagaapok i Momoda oraz fragment kecamatanu Kao[5]. Taki podział uwzględniają publikacje Ethnologue (wyd. 13, 18)[1][6] i Glottolog (4.6)[7]. D.M. Perangin-Angin (2023) proponuje podział na dialekt nadbrzeżny i dialekt wnętrza wyspy, z niewielkimi różnicami w zakresie leksyki i cech prozodii[3].
S.G. Wimbish (1991) z kolei wyodrębnia pięć dialektów pagu: nadbrzeżny, gayok, toliwang, kao, śródlądowy. Według S.G. Wimbish podział na pagu/isam i kao odpowiada różnicom religijnym, a nazwa „isam” odnosi się do wariantu, który uchodzi za pierwotną formę tego języka[8]. Etnolekt kao, o bliżej nieustalonym statusie, bywa rozpatrywany jako odrębny język[9][10]. W niektórych publikacjach (m.in. Atlas bahasa tanah Maluku) nazwa „toiliko” (towiliko) jest uważana za równoznaczną z „kao”[10], ale uchodzi to za niesłuszne[11].
Jest poważnie zagrożony wymarciem. Władają nim wyłącznie osoby dorosłe i nie jest już przyswajany przez dzieci[12][13]. W 2012 r. podano, że jego użycie ogranicza się do sfery domowej, wśród osób w wieku 50 lat i powyżej[14]. Służy jedynie jako język mówiony[15]. Społeczność Pagu posługuje się również lokalnym malajskim (dominująca lingua franca), a także językiem indonezyjskim (przede wszystkim w sytuacjach formalnych)[16]. Dominacja obu tych języków znacznie wpływa na jego żywotność[12]. Dodatkowo występują wpływy słownikowe okolicznych języków modole, tobelo[17] i galela[18], a także malajskiego (bądź indonezyjskiego)[18]. Ze względu na wieloetniczność regionu częste są małżeństwa mieszane, co też przyczynia się do osłabienia pozycji lokalnego języka[19].
Na pocz. XX w. społeczność Pagu zamieszkiwała cztery miejscowości (Lelesen, Gayok, Malifut i Wangeotak). Kolejne wsie zaczęły powstawać dopiero w latach 50.[20] We wsi Gayok, dość oddalonej od wybrzeża, język pagu zachował się w stosunkowo powszechnym użyciu[21]. Według nowszych danych (2020) osoby z grupy etnicznej Pagu zamieszkują trzynaście rozproszonych wsi na Halmaherze (kabupaten Halmahera Utara), wchodząc w kontakt z różnymi grupami ludności[22].
Pierwsze dane leksykalne nt. języka pagu opublikował A. Hueting w 1908 r., wyróżniając warianty „isam” i „tololiku”[5]. Późniejsze materiały pochodzą z 1916 r. – są to lista słownictwa[23] i zbiór tekstów (z tłumaczeniami)[24]. W II poł. XX w. pojawiły się kolejne prace autorstwa S.G. Wimbish[25][26]. Na pocz. XXI w. starania na rzecz dokumentacji i rewitalizacji języka podjęli badacze związani z Lembaga Ilmu Pengetahuan Indonesia[27]. Dostępne materiały obejmują opis sytuacji językowej (Vitalitas bahasa Pagu, 2012)[28], słownik (Kamus Pagu-Indonesia-Inggris, 2014, 2023)[29][30] oraz opracowanie gramatyczne (A descriptive grammar of the Pagu language, 2018)[31].
Uwagi
- ↑ Dialekt zwany też toliwang (Voorhoeve 1988 ↓, s. 190). Inne warianty nazwy toliwiku: toliliko (Grimes i Grimes 1984 ↓, s. 53), tololiku (Voorhoeve 1988 ↓, s. 190), towiliko (Muslim 2014 ↓, s. 56), toiliko (Taber 1996 ↓, s. 9).
Przypisy
- 1 2 3 M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Pagu, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 18, Dallas: SIL International, 2015 [dostęp 2020-02-24] [zarchiwizowane z adresu 2016-12-01] (ang.).
- ↑ Perangin-Angin 2023a ↓, s. 1.
- 1 2 Perangin-Angin 2023a ↓, s. 2.
- ↑ Grimes i Grimes 1984 ↓, s. 52–53.
- 1 2 Voorhoeve 1988 ↓, s. 189.
- ↑ Barbara F. Grimes, Richard Saunders Pittman, Joseph Evans Grimes (red.), Ethnologue: Languages of the World, wyd. 13, Dallas: Summer Institute of Linguistics, 1996, s. 644, ISBN 978-1-55671-026-1, OCLC 36787271 (ang.).
- ↑ Harald Hammarström i inni, Pagu [online], Glottolog 4.6, 2022 [dostęp 2022-08-24] [zarchiwizowane z adresu 2022-08-24].
- ↑ Wimbish 1991 ↓, s. 6.
- ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Kao, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 18, Dallas: SIL International, 2015 [dostęp 2020-06-24] [zarchiwizowane z adresu 2015-09-25] (ang.).
- 1 2 Taber 1996 ↓, s. 9.
- ↑ Muslim 2014 ↓, s. 56.
- 1 2 Perangin-Angin i Dewi 2020 ↓, s. 178.
- ↑ Perangin-Angin 2018 ↓, s. 23–24.
- ↑ Hisyam i in. 2012 ↓, s. 59.
- ↑ Perangin-Angin 2023b ↓, s. 201.
- ↑ Perangin-Angin 2018 ↓, s. 17–24.
- ↑ Perangin-Angin i Dewi 2020 ↓, s. 187.
- 1 2 Perangin-Angin 2023a ↓, s. 7.
- ↑ Hisyam i in. 2012 ↓, s. 52.
- ↑ Hisyam i in. 2012 ↓, s. 41.
- ↑ Hisyam i in. 2012 ↓, s. 57–58.
- ↑ Perangin-Angin i Dewi 2020 ↓, s. 175.
- ↑ G.J. Ellen. Woordenlijst van het Pagoe op Noord-Halmahera. „Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde”. 72 (1), s. 65–102, 1916. DOI: 10.1163/22134379-90001693. ISSN 0006-2294. OCLC 27986732. [dostęp 2022-09-27]. (niderl.).
- ↑ G.J. Ellen. Verhalen en Fabelen in het Pagoe met Vertaling. „Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde”. 72 (1), s. 141–195, 1916. DOI: 10.1163/22134379-90001695. ISSN 0006-2294. [dostęp 2022-09-27]. (niderl.).
- ↑ Wimbish 1991 ↓.
- ↑ Sandra Gay Wimbish, Pagu Phonology, [w:] Donald A. Burquest, Wyn D. Laidig (red.), Descriptive Studies in Languages of Maluku, Part 1, Jakarta: Badan Penyelenggara Seri Nusa, Universitas Katolik Indonesia Atma Jaya, 1992 (NUSA: Linguistic Studies of Indonesian and Other Languages in Indonesia 34), s. 69–90, OCLC 896345081 [dostęp 2024-07-18] (ang.).
- ↑ Hisyam i in. 2012 ↓, s. 102.
- ↑ Hisyam i in. 2012 ↓.
- ↑ Dalan Mehuli Perangin-Angin, Kamus Pagu-Indonesia-Inggris, Jakarta: Pusat Penelitian Kemasyarakatan dan Kebudayaan, Lembaga Ilmu Pengetahuan Indonesia (PMB-LIPI), 2014, OCLC 940519221 [dostęp 2022-09-27] (indonez.).
- ↑ Perangin-Angin 2023a ↓.
- ↑ Perangin-Angin 2018 ↓.
Bibliografia
- Charles E. Grimes, Barbara D. Grimes, Languages of the North Moluccas: a preliminary lexicostatistic classification, [w:] E.K.M. Masinambow (red.), Maluku dan Irian Jaya, Jakarta: Lembaga Ekonomi dan Kemasyarakatan Nasional, Lembaga Ilmu Pengetahuan Indonesia (LEKNAS-LIPI), 1984 (Buletin LEKNAS III.1), s. 35–63, OCLC 54222413 (ang.).
- Muhamad Hisyam i inni, Vitalitas bahasa Pagu, Jakarta: Pusat Penelitian Kemasyarakatan dan Kebudayaan, Lembaga Ilmu Pengetahuan Indonesia (PMB-LIPI), 2012, ISBN 978-602-221-209-6, OCLC 879572219 (indonez.).
- M. Umar Muslim, Bahasa Kao di desa Kao, [w:] Endang Retnowati, M. ’Azzam Manan (red.), Identifikasi bahasa & kebudayaan etnik minoritas Kao, Jakarta: LIPI Press, 2014, s. 43–72, ISBN 978-979-799-778-6, OCLC 904593663 [dostęp 2021-08-21] [zarchiwizowane z adresu 2021-08-21] (indonez.).
- Dalan Mehuli Perangin-Angin, A descriptive grammar of the Pagu language, University of Hong Kong, 2018, DOI: 10.5353/th_991044040581403414, OCLC 1052553118 [dostęp 2022-09-27] (ang.).
- Dalan Mehuli Perangin-Angin, Novita Dewi, An ecolinguistic analysis of folksongs in endangered Pagu language, „SKASE Journal of Theoretical Linguistics”, 17 (5), 2020, s. 175–191, OCLC 8873621264 [dostęp 2022-08-05] (ang.).
- Dalan Mehuli Perangin-Angin, Kamus Pagu-Indonesia-Inggris, Jakarta: Penerbit BRIN, 2023a, DOI: 10.55981/brin.640, ISBN 978-623-8052-54-7, OCLC 1396561392 (indonez.).
- Dalan Mehuli Perangin-Angin, Onomatopoeias and word formation of sound verbs in Pagu: A preliminary study, [w:] F.X. Sinungharjo (red.), Sastra dan Transformasi Digital, Yogyakarta: Sanata Dharma University Press, 2023b, s. 198–212, ISBN 978-623-6103-99-9 [dostęp 2023-07-18] (ang.).
- Mark Taber (red.), Atlas bahasa tanah Maluku, Ambon: Pusat Pengkajian dan Pengembangan Maluku, Universitas Pattimura / Summer Institute of Linguistics, 1996, ISBN 978-979-8132-90-2, OCLC 40713056 [dostęp 2023-09-12] (indonez.).
- Clemens L. Voorhoeve, The languages of the North Halmaheran stock, [w:] Papers in New Guinea linguistics. No. 26, Canberra: Department of Linguistics, Research School of Pacific Studies, Australian National University, 1988 (Pacific Linguistics A-76), s. 181–209, DOI: 10.15144/PL-A76.181, ISBN 0-85883-370-0, OCLC 220535054 (ang.).
- Sandra Gay Wimbish, An Introduction to Pagu Through the Analysis of Narrative Discourse, University of Texas at Arlington, 1991, OCLC 840019823 [dostęp 2022-09-27] (ang.).
Linki zewnętrzne
- Pagu. [w:] The Language Archive [on-line]. Max Planck Institute for Psycholinguistics, 2012–2014. [dostęp 2023-07-20]. (ang.).
- Wordlist – Pagu. The ASJP Database. [dostęp 2024-07-20]. (ang.).
- Film Masyarakat Pagu Budaya dan Bahasanya Maluku Utara. YouTube. [dostęp 2022-08-10]. (indonez.).
- David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Galela-Loloda, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 25, Dallas: SIL International, 2022 [dostęp 2022-09-27] (ang.).