Strogij (1901)

Strogij (Строгий)

„Strogij” w Sewastopolu
Klasa	niszczyciel
Typ	Sokoł
Historia
Stocznia	Wm. Crichton & Co., Petersburg
Położenie stępki	sierpień 1899
Wodowanie	20 lip.?/2 sierpnia 1901
Rosyjska Imperatorska MW
Nazwa	„Lebied’” → „Strogij” (od 1902)
Wejście do służby	wrzesień 1902
Flota Czerwona
Nazwa	„Strogij” → „Marti” (od 1922)
Wejście do służby	grudzień 1920
Wycofanie ze służby	20 lipca 1929
Los okrętu	złomowany
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	normalna: 240 ton pełna: 258 ton
Długość	57,91 metra
Szerokość	5,64 metra
Zanurzenie	2,29 metra
Materiał kadłuba	stal niklowa
Napęd
2 maszyny parowe potrójnego rozprężania 8 kotłów Yarrow moc 3800 KM 2 śruby
Prędkość	26,5 węzła
Zasięg	450–660 Mm przy prędkości 13 węzłów
Uzbrojenie
1 działo 75 mm 3 działa kal. 47 mm (3 x I)
Wyrzutnie torpedowe	2 x 381 mm (2 x I)
Załoga	52-55

Strogij (ros. Строгий), pierwotnie Lebied’, a później Marti – rosyjski niszczyciel z początku XX wieku, jedna z 27 jednostek typu Sokoł.

Wyporność okrętu wynosiła około 250 ton, a jego główne uzbrojenie stanowiło pojedyncze działo kalibru 75 mm wsparte lżejszą artylerią oraz bronią torpedową. Napędzana maszynami parowymi jednostka rozwijała prędkość około 27 węzłów, osiągając zasięg 450–660 Mm przy prędkości 13 węzłów.

Okręt został zwodowany 20 lipca^?/2 sierpnia 1901 roku w stoczni Wm. Crichton & Co. w Petersburgu, a do służby w Marynarce Wojennej Imperium Rosyjskiego został wcielony we wrześniu 1902 roku, z przydziałem do Floty Czarnomorskiej. „Strogij” wziął udział w I wojnie światowej; w jej trakcie opanowany przez bolszewików okręt został w maju 1918 roku zdobyty przez Niemców, a w 1919 roku przejęli go Biali. W 1920 roku jednostka została wcielona do Floty Czerwonej, a w 1922 roku jej nazwę zmieniono na „Marti” („Марти”). Okręt wycofano ze służby w 1929 roku i następnie złomowano.

„Strogij” był jednym z 27 niszczycieli typu Sokoł, spośród których 26 wykonanych zostało przez rosyjski przemysł okrętowy na wzór zbudowanego w Wielkiej Brytanii w 1895 roku „Sokoła”^[1]. Prototypowy „Sokoł” był jednym z pierwszych i najnowocześniejszych niszczycieli na świecie, lecz na skutek szybkiego rozwoju tej klasy okrętów na przełomie wieków oraz opóźnienia z budową serii, okręty seryjne w chwili wejścia do służby były już przestarzałe, mniejsze i słabiej uzbrojone od nowych niszczycieli^[2]. Formalnie początkowo klasyfikowane były w Rosji jako torpedowce, przed wyodrębnieniem w 1907 roku klasy niszczycieli (dosłownie: torpedowców eskadrowych, ros. eskadriennyj minonosiec), aczkolwiek faktycznie od początku nazywane były niszczycielami^[3].

13 listopada^?/25 listopada 1898 roku Ministerstwo Marynarki zawarło kontrakt ze stocznią Wm. Crichton & Co. w Petersburgu na budowę czterech okrętów typu Sokoł, zakładając ukończenie jednostek w czasie 18–24 miesięcy^[4]. Potrzebna do budowy stal dostarczona została przez miejscowe Zakłady Newskie^[4]. Stępkę niszczyciela położono w sierpniu 1899 roku, a zwodowany został pod nazwą „Lebied’” (ros. „Лебедь”) 20 lipca^?/2 sierpnia 1901 roku^[5][6]. W marcu 1902 roku okręt przemianowano na „Strogij” (ros. „Строгий”), po zmianie schematu nazewnictwa niszczycieli i rezygnacji z nazw ptaków^[7][8]. 26 czerwca^?/9 lipca 1902 roku niszczyciel rozpoczął próby morskie, osiągając podczas nich prędkość 27 węzłów^[5][6].

Okręt był niewielkim, czterokominowym niszczycielem z taranowym dziobem^[9]. Długość całkowita wykonanego ze stali niklowej kadłuba wynosiła 57,91 metra, szerokość 5,64 metra i zanurzenie 2,29 metra^[10][11][a]. Wyporność normalna wynosiła 240 ton, a pełna 258 ton^[12][13][b]. Okręt napędzany był przez dwie maszyny parowe potrójnego rozprężania o mocy 3800 KM, poruszające dwie śruby, do których parę dostarczało osiem kotłów Yarrow^[12][7]. Prędkość projektowa wynosiła 26,5 węzła^[12]. Pełny zapas węgla wynosił 60 ton^[12][14]. Zapewniał on zasięg wynoszący od 450 do 660 Mm przy prędkości 13 węzłów^[15] .

Główne uzbrojenie artyleryjskie stanowiło pojedyncze działo kalibru 75 mm Canet o długości 50 kalibrów (L/50), umieszczone na platformie nad sterówką, strzelające pociskami o masie 4,9 kg, z zapasem 160 pocisków przeciwpancernych^[16]. Uzbrojenie uzupełniały trzy pojedyncze działa kalibru 47 mm Hotchkiss M1885 L/40 (dwa umieszczone na burtach za pomostem bojowym i jedno na samej rufie)^[16]. Strzelały pociskami o masie 1,5 kg, a zapas amunicji wynosił 800 sztuk^[16]. Okręt wyposażony był w dwie pojedyncze obrotowe wyrzutnie torped kalibru 381 mm, umieszczone w osi podłużnej na pokładzie na rufie, z zapasem sześciu torped^[17]. Torpeda Whiteheada typu L wzór 1898 miała długość 5,18 metra i masę 430 kg (w tym głowica bojowa 64 kg), a jej zasięg wynosił 600 metrów przy prędkości 29–30 węzłów i 900 metrów przy 25 węzłach^[18][19] .

Załoga okrętu liczyła początkowo 52 osoby, w tym czterech oficerów, później stan wzrastał do 55 osób^[20].

„Strogij” został wcielony do służby w Marynarce Wojennej Imperium Rosyjskiego we wrześniu 1902 roku^[5][21]. 25 września^?/8 października i 1^?/14 października 1902 roku „Strogij”, „Smietliwyj”, „Striemitielnyj” i „Swiriepyj” w dwóch parach wyszły z Kronsztadu w rejs na Morze Czarne, osiągając bazę w Sewastopolu w styczniu 1903 roku i wchodząc tym samym w skład Floty Czarnomorskiej^[7][22]. Dopiero po przybyciu na Morze Czarne okręt otrzymał przewidziane w projekcie uzbrojenie^[7][22].

W latach 1907–1909 roku w bazie w Sewastopolu i Stoczni Admiralicji w Nikołajewie przeprowadzono remont i modernizację niszczyciela, która obejmowała m.in. powiększenie wysokości kominów, montaż w części dziobowej pomostu bojowego wraz z kabiną nawigacyjną, przeniesienie na pokład kambuzu, usunięcie drewnianych okładzin z pomieszczeń wewnętrznych oraz zamontowanie płóciennego zabezpieczenia nad tylnym stanowiskiem sterowania^[23]. Na przeprowadzonych w 1911 roku próbach „Strogij” osiągnął na mili pomiarowej prędkość 21,5 węzła, a przy standardowym zapasie węgla wynoszącym 60 ton zasięg pływania wynosił 300 Mm przy prędkości maksymalnej i 900 Mm przy prędkości ekonomicznej 12 węzłów^[23].

Po 1912 roku dokonano modernizacji uzbrojenia jednostki: zdemontowano wszystkie działa kalibru 47 mm, dodając drugą, usytuowaną w pobliżu rufy armatę kalibru 75 mm (z zapasem dodatkowych 160 pocisków) i trzy pojedyncze karabiny maszynowe kalibru 7,62 mm; prócz tego niszczyciel przystosowano do przenoszenia 12 min na ułożonych na pokładzie torach^[23][c]. Tuż przed wybuchem I wojny światowej okręt został wyposażony w radiotelegraf firmy Telefunken model 1907, o zasięgu 25 Mm oraz reflektor o średnicy 40 cm^[23].

W momencie rozpoczęcia działań wojennych cztery czarnomorskie okręty typu Sokoł („Strogij”, „Smietliwyj”, „Striemitielnyj” i „Swiriepyj”) wchodziły w skład 6. dywizjonu niszczycieli^[24]. 24 grudnia 1914^?/6 stycznia 1915 roku wzięły one udział w nieudanej operacji zablokowania osmańskiego portu Zonguldak za pomocą branderów o napędzie parowym, stając się celem prowadzonego z brzegu ostrzału; wszystkie nazajutrz powróciły do bazy w Sewastopolu^[24][25]. Wkrótce wszystkie cztery niszczyciele typu Sokoł zostały przebazowane do Batumi, skąd przeprowadzały misje rozpoznawcze, ostrzał wrogich pozycji i działania przeciwko żegludze przybrzeżnej^[24][26]. W marcu 1916 roku „Strogij” i „Striemitielnyj” wzięły czynny udział w operacji desantowej w pobliżu portu Atina (w prowincji Rize), najpierw holując trałowce z oddziałami desantowymi, a następnie wspierając lądowanie wojsk ogniem artyleryjskim^[24][27]. 5^?/18 kwietnia 1916 dowodzony przez kmdra por. (ros. капитан 2 ранга) G.G. Czuchnina niszczyciel udaremnił atak SM U-33 na rosyjskie transportowce u wybrzeży Anatolii, uszkadzając podczas próby staranowania peryskop wrogiej jednostki, co zmusiło ją do odwrotu^[27][28]. 28 maja^?/10 czerwca okręt (wraz z bliźniaczym niszczycielem „Smietliwyj”) uczestniczył w wypadzie krążowników pomocniczych „Dacia” i „Regele Carol”, podczas którego zatopił 18 żaglowców, a także zniszczył w Samsun magazyny wojskowe, warsztaty, bank i dwa mola^[27][29]. W czerwcu „Strogij” udzielał wsparcia ogniowego wojskom rosyjskim walczącym z Turkami^[30]. 24 sierpnia^?/6 września 1917 roku „Strogij” i „Swirepyj” osłaniały lądowanie desantu pod Ordu^[27][31].

W wyniku rewolucji październikowej jednostka została przejęta przez bolszewików, po czym 1 maja 1918 roku zdobyta przez Niemców^[15] . W maju 1919 roku niszczyciel wszedł w skład floty Białych, a w grudniu 1920 roku jednostka została z powrotem przejęta przez Flotę Czerwoną^[15] . 31 grudnia 1922 roku nazwę niszczyciela zmieniono na „Marti” („Марти”)^{[15] [32][d]}. Okręt oficjalnie przyjęto do służby po przeprowadzonym remoncie w lipcu 1923 roku^[15] [33]. Od 9 lutego 1926 roku „Marti” został pozbawiony uzbrojenia torpedowego i wykorzystywano go jako okręt łącznikowy^[15] [32]. Jednostkę wycofano ze służby 20 lipca 1929 roku i następnie złomowano^[32][33][e].

• Nikołaj Afonin, Siergiej Bałakin. Minonoscy tipa «Sokoł». „Morskaja Kollekcyja”. Nr 2/2004 (59), 2004. (ros.).  [Н.Н. Афонин, С.А. Балакин. Миноносцы типа «Сокол».]
• Nikołaj Afonin: Minonosiec «Sokoł» i «sokoły». Sankt Petersburg: Gangut, 2009, seria: Midel-Szpangout. nr 18. ISBN 978-5-904180-07-2. (ros.). [Н.Н. Афонин. Миноносец «Сокол» и «соколы».]
• Conway’s All the World’s Fighting Ships 1860–1905. Robert Gardiner, Roger Chesneau, Eugene M. Kolesnik (red.). New York: Mayflower Books Inc., 1979. ISBN 0-8317-0302-4. (ang.).
• Tony DiGiulian: Torpedoes of Russia/USSR. navweaps.com, 2016-08-05. [dostęp 2025-05-29]. (ang.).
• Ivan Gogin: KRECHET torpedo boats (1900-1904). Navypedia. [dostęp 2025-05-29]. (ang.).
• Jan Gozdawa-Gołębiowski, Tadeusz Wywerka Prekurat: Pierwsza wojna światowa na morzu. Warszawa: Lampart, 1994. ISBN 83-902554-2-1.
• Piotr Olender: Wojna rosyjsko-japońska 1904–1905. Działania na morzu. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2021. ISBN 978-83-8178-686-7.
• Korabli rossijskogo impieratorskogo fłota 1892-1917 gg. А.Е. Таrаs (red.). Mińsk: Charwiest, 2000. ISBN 985-433-888-6. (ros.). [А.Е. Тарас. Корабли российского императорского флота 1892-1917 гг.]