Język czuwaski

Чӑваш чĕлхи
Obszar

Federacja Rosyjska

Liczba mówiących

ok. 1 043 000

Pismo/alfabet

cyrylica

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
język urzędowy Czuwaszja
Organ regulujący Čăvaš patšalăh gumanitari ăslălăhĕsen institučĕ↗
UNESCO 3 zdecydowanie zagrożony↗
Ethnologue 2 prowincjonalny↗
Kody języka
ISO 639-1 cv
ISO 639-2 chv
ISO 639-3 chv
IETF cv
Glottolog chuv1255
Ethnologue chv
GOST 7.75–97 чув 795
WALS chv
SIL CJU
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Wikipedia w języku czuwaskim
Słownik języka czuwaskiego
w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język czuwaski – język należący do podrodziny języków turkijskich, klasyfikowany jako jedyny żywy język należący do grupy bułgarskiej. Język ten jest najbliższym krewnym wymarłego języka protobułgarskiego, używanego przez Prabułgarów, którzy w 681 r. utworzyli na Bałkanach państwo bułgarskie[1].

Używany przez około milion ludzi głównie w Republice Czuwaszji (gdzie wraz z językiem rosyjskim ma status języka urzędowego), Tatarstanie, Baszkirii, obwodach: samarskim, uljanowskim, orenburskim.

Język czuwaski jest dalej spokrewniony z pozostałymi językami turkijskiej rodziny językowej, dlatego też jest niemal całkowicie niezrozumiały dla osób posługujących się innymi językami turkijskimi. Do jego cech specyficznych zalicza się zastąpienie fonemów „z” i „sz” w wyrazach ogólnoturkijskich na „r” i „l”[2].

Na podstawie analizy pojedynczych zanotowanych słów z języka Hunów uważa się, że prawdopodobnie język ten był spokrewniony z językiem czuwaskim[3].

Dialekty

Język czuwaski jest bardzo jednorodny, a różnice między dialektami obecnie jeszcze bardziej zanikają[4].

Badacze wyróżniają trzy główne dialekty[5]:

  • dialekty górny;
  • dialekt środkowy (przejściowy);
  • dialekt dolny, na którym opiera się standard literacki.

Dialekt górny cechuje się wymową [о] na początku wyrazów zamiast literackiego [u], zanikiem [j] przed sonorantami i „t”, co skutkuje palatalizacją następujących spółgłosek (мар’а — майра мар’а — майра „kobieta”, сул’л’а — суйла „wybierz”). Występują także synharmoniczne warianty przyrostku liczby mnogiej -сам/-сем, podczas gdy język literacki używa tylko -сем (лашасам, лашасем „konie”, чечексем, чечексем „ludzie”)[5].

W dialekcie górnym i środkowym zamiast dolnych i zarazem literackich [ə] i [ɘ] występują dźwięki [o̞] i [ɞ][5].

Alfabet

Obecny alfabet czuwaski, oparty na zmodyfikowanej cyrylicy, składa się ze wszystkich liter alfabetu rosyjskiego z dodatkiem w postaci liter Ӑ ӑ, Ӗ ӗ, Ҫ ҫ, Ӳ ӳ.

А а Ӑ ӑ Б б В в Г г Д д Е е Ё ё
Ӗ ӗ Ж ж З з И и Й й К к Л л М м
Н н О о П п Р р С с Ҫ ҫ Т т У у
Ӳ ӳ Ф ф Х х Ц ц Ч ч Ш ш Щ щ Ъ ъ
Ы ы Ь ь Э э Ю ю Я я

Użycie języka

W Republice Czuwaszji, na obszarach zamieszkanych w przeważającym stopniu przez przedstawicieli narodowości tytularnej, jest on językiem wykładowym w szkołach podstawowych. Jego naukę można kontynuować także w szkole średniej i na uczelniach wyższych. Używany jest w czuwaskiej radiofonii i telewizji. Prasa w języku czuwaskim ukazuje się również poza granicami Czuwaszji.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Н.А. Баскаков: Тюрские языки. Москва: 1960, s. 104–105.
  2. ↑ Этимологический словарь чувашского языка, Чебоксары: Чувашское книжное издательство, 1964 [zarchiwizowane z adresu 2023-11-27] (ros.).
  3. ↑ Language Log: Attila the Gothic dad [online], itre.cis.upenn.edu [dostęp 2017-11-24].
  4. ↑ Современное состояние чувашских диалектов [online], cyberleninka.ru [dostęp 2025-01-21] [zarchiwizowane z adresu 2024-12-03].
  5. 1 2 3 Диалекты чувашского языка [online], Чувашская Энциклопедия [dostęp 2025-01-21] [zarchiwizowane z adresu 2022-10-06] (ros.).

Bibliografia

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.