Język kałmucki

Хальмг келн
Obszar

Kałmucja (Rosja), Chiny, Mongolia

Liczba mówiących

ok. 180–200 tys.

Pismo/alfabet

cyrylica

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
język urzędowy Kałmucja (Federacja Rosyjska)
UNESCO 3 zdecydowanie zagrożony↗
Ethnologue 2 prowincjonalny↗
Kody języka
ISO 639-2 xal
ISO 639-3 xal
IETF xal
Glottolog kalm1244
GOST 7.75–97 кал 260
Linguist List xal-kal
WALS kmk
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Wikipedia w języku kałmuckim
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język kałmucki (Хальмг келн) – język Kałmuków osiadłych nad Wołgą[1]. Jest to jedyny język z rodziny mongolskiej w Europie[2]. Zgodnie z klasyfikacją Atlasu Języków Świata UNESCO jest zdecydowanie zagrożony wymarciem[3].

Historia

Język kałmucki jest bardzo ściśle spokrewniony z językiem ojrackim. Sami Kałmucy są potomkami plemion ojrackich, które na początku XVII stulecia przewędrowały na zachód i odtąd nie miały kontaktu z narodami mongolskimi, które pozostały w Azji[3].

W 1648 roku wprowadzono oryginalne pismo kałumuckie: todo biczig[1]. Dzięki temu powstała bardzo obszerna literatura w języku kałmuckim.

W 1943 roku Kałmucy, podobnie jak inne narody w Związku Radzieckim, zostali w całości deportowani na wschód od Uralu. W odróżnieniu jednak od innych narodów, Kałmucy nie stanowili większości na żadnym obszarze, gdzie zostali przesiedleni. Wskutek tego, a także wysokiej śmiertelności, która towarzyszyła temu procesowi, język zaczął zanikać[3].

Po powrocie Kałmuków w 1957 roku, władze radzieckie kontynuowały politykę rusyfikacji, argumentując to tym, że ludność rosyjskojęzyczna przyjęłaby komunizm szybciej i z większym entuzjazmem. W latach 60. i 70. w znacznym stopniu ograniczono nauczanie w języku kałmuckim. Od 1963 roku powszechnym językiem nauczania w szkołach stał się język rosyjski. Doprowadziło to do tego, że już we wczesnych latach 70. wyrosło pokolenie Kałmuków, którzy nie potrafili biegle posługiwać się językiem kałmuckim[4].

Język ewoków z uniwersum Gwiezdnych Wojen został stworzony na bazie języka kałmuckiego[5][6].

Systemy pisma

Tradycyjne

Oryginalne pismo kałmuckie todo biczig stworzono na podstawie pisma mongolskiego w 1648 roku. Autorem pisma był buddyjski mnich Zaja Pandita[1][7]. Było używane do czasów radzieckich.

Kałmucy (Ojraci) na zachodzie Chińskiej Republiki Ludowej nadal posługują się pismem ojracko-kałmuckim. W Urumczi wydają kilka gazet i pism w języku ojrackim, nadawane są w tym języku także programy radiowe i telewizyjne. Język ojracki w Mongolii nie uzyskał statusu oficjalnego i jest używany tylko w życiu codziennym, poza tym wypiera go język chałcha-mongolski.

Cyrylickie

W 1924 roku w ZSRR pismo kałmuckie zostało zastąpione przez cyrylicę, którą w 1930 roku zastąpił janalif, który jeszcze raz zmieniła cyrylica w 1938 roku. Cyrylica ta stanowiła sobą alfabet rosyjski uzupełniony o litery Ä ä, Гъ гъ, Дж дж, Нъ нъ, Ö ö, Ӱ ӱ. W 1941 roku doszło do kolejnej reformy ortografii, która zmieniła kształt dodatkowych liter[8]. Wskutek deportacji Kałmuków z 1943 roku, wprowadzenie reformy w życie zostało opóźnione do późnych lat 50.[9]

Obowiązujący alfabet kałmucki wygląda następująco[3]:

А а Ә ә Б б В в Г г Һ һ Д д Е е Ё ё
Ж ж Җ җ З з И и Й й К к Л л М м Н н
Ң ң О о Ө ө П п Р р С с Т т У у Ү ү
Ф ф Х х Ц ц Ч ч Ш ш Щ щ Ъ ъ Ы ы Ь ь
Э э Ю ю Я я

Zobacz też

Przypisy

  1. 1 2 3 kałmucki język, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-12-16].
  2. ↑ Natalia Balinova i inni, Y-chromosomal analysis of clan structure of Kalmyks, the only European Mongol people, and their relationship to Oirat-Mongols of Inner Asia, „European Journal of Human Genetics”, 27 (9), 2019, s. 1466–1474, DOI: 10.1038/s41431-019-0399-0, ISSN 1476-5438 [dostęp 2025-01-12], Cytat: Kalmyks are the only Mongolic-speaking people living in Europe (ang.).
  3. 1 2 3 4 Вымирающие языки России. Калмыцкий язык – МРГ-Онлайн [online] [dostęp 2025-01-12] (ros.).
  4. ↑ Noves Sl. Hivern – Primavera 2001. Language policy and minority language planning in Russia (4) [online], 17 lipca 2012 [dostęp 2025-01-12] [zarchiwizowane z adresu 2012-07-17].
  5. ↑ Эвоков язык | Калмыцкий научный центр [online], kigiran.com [dostęp 2025-01-12].
  6. ↑ “There really is no such thing”: One Random 80-Year-Old Woman’s Contribution to ‘Star Wars’ Helped a Fan-Favorite Scene Come Alive [online], fandomwire.com, 9 czerwca 2024 [dostęp 2025-01-12] (ang.).
  7. ↑ Калмыцкий • Arzamas [online], Arzamas [dostęp 2025-01-12] (ros.).
  8. ↑ Церен-Дорджи Номинханов, Очерк истории калмыцкой письменности, Moskwa: Наука, 1976, s. 130 (ros.).
  9. ↑ Р. С. Гиляревский, В. С. Гривин (1961). Определитель языков мира по письменностям (2-е изд.). М.: Изд-во восточной литературы. стр. 64.

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.