9 Batalion Celny
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie |
1921 |
| Rozformowanie |
1922 |
| Tradycje | |
| Rodowód | |
| Kontynuacja | |
| Dowódcy | |
| Pierwszy |
mjr Zygmunt Szymonowicz |
| Ostatni |
kpt. Kozioł |
| Organizacja | |
| Dyslokacja | |
| Formacja | |
| Podległość |
Główna Komenda Batalionów Celnych |
.svg.png){kind=small}
9 Batalion Celny – jednostka organizacyjna formacji granicznych II Rzeczypospolitej.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Na podstawie rozkazu Ministra Spraw Wojskowych nr 3046/Org z dnia 24 marca 1921 w miejsce batalionów wartowniczych i batalionów etapowych utworzone zostały bataliony celne. 9 batalion celny powstał w granicach DOG Kraków, a zorganizowano go na bazie 4/V batalionu wartowniczego. Etat batalionu wynosił 14 oficerów i 600 szeregowych[2]. Podlegał Komendzie Głównej Batalionów Celnych, a pod względem politycznym Ministrowi Spraw Wewnętrznych[3].
Mimo że batalion był w całym tego słowa znaczeniu oddziałem wojskowym, nie wchodził on w skład pokojowego etatu armii. Uniemożliwiało to uzupełnianie z normalnego poboru rekruta. Ministerstwo Spraw Wojskowych zarówno przy ich formowaniu, jak i uzupełnianiu przydzielało mu często żołnierzy podlegających zwolnieniu, oficerów rezerwy oraz szeregowców i oficerów zakwalifikowanych przez dowództwa okręgów generalnych jako nie nadających się do dalszej służby wojskowej[4]. Po sformowaniu dowództwo batalionu stacjonowało w Oświecimiu. Swoje kompanie batalion rozmieścił w Jaworzynie, Oświęcimiu, Dziedzicach i Strumieniu[5]. Rozkazem tajnym nr 10 z 7 października 1921 Komendant Główny Batalionów Celnych nakazał likwidację batalionów nr 14., 17. i 18[6]. W myśl tego rozkazu 14 batalion celny miał przekazać swoją 3 kompanię do 9 batalionu celnego w Oświęcimiu[7]. W dniu 28 października wszystkie kompanie rozformowywanych batalionów winny odejść do miejsc nowego przeznaczenia[8].
W listopadzie 1921 Ministerstwo Spraw Wewnętrznych postanowiło powołać brygady celne[9]. 9 batalion celny powstał na bazie 4/V batalionu wartowniczego[10]. Wszedł w struktury 2 Brygady Celnej[11].
W czerwcu 1922 przestała istnieć celna granica polsko-śląska na odcinku przyznanym Rzeczypospolitej. Zatem jej ochrona stała się bezprzedmiotowa. 9 batalion celny otrzymał zadanie zgrupować wszystkie kompanie w miejscu postoju dowództwa, odtworzyć zdolność bojową i być w gotowości do przerzutu na inny odcinek[12].
W sierpniu 1922 batalion przegrupował się na granice wschodnią. Sztab batalionu rozlokował się w Duksztach, a jego kompanie w Smołwach, majątku Dukszty, Zygunach i Duksztach[5].
Wykonując postanowienia uchwały Rady Ministrów z 23 maja 1922, Minister Spraw Wewnętrznych rozkazem z 9 listopada 1922 zmienił nazwę „Baony Celne” na „Straż Graniczna”[3]. Wprowadził jednocześnie w formacji nową organizację wewnętrzną[13]. 9 batalion celny przemianowany został na 9 batalion Straży Granicznej.
Służba celna
Odcinek batalionowy podzielony był na cztery pododcinki, które obsadzały kompanie wystawiające posterunki i patrole. Posterunki wystawiano wzdłuż linii granicznej w taki sposób, by mogły się nawzajem widzieć w dzień[14]. W tym zakresie batalion współpracował z posterunkami i patrolami Policji Państwowej. Współpraca polegała na tym, że te pierwsze wystawiały wzdłuż linii granicznej stale posterunki i patrole, natomiast policja tworzyła je w głębi strefy, poza linią graniczną. W zakresie ochrony granicy batalion podlegał staroście[15].
Latem 1922 9 batalion celny przejął od IV Łódzkiego batalionu etapowego odcinek Dukszty[16].
- Sąsiednie bataliony
- 4 batalion celny w Sosnowcu ⇔ 7 batalion celny w Żywcu – VI 1921[17]
- 43 batalion celny ⇔ 43 batalion celny − VIII 1922
Kadra batalionu
- Dowódcy batalionu
| stopień | imię i nazwisko | okres pełnienia służby | kolejne stanowisko |
|---|---|---|---|
| mjr | Zygmunt Szymonowicz z 4 pspodh[18][1] | VI 1921 – VII 1922[5] | |
| kpt. | Józef Jan Kozioł z 1 pspodh[19][1] | od VIII – X 1922[5] |
Struktura organizacyjna
| Ordre de Bataille 9 batalionu celnego w Oświęcimiu na dzień 1 czerwca 1921[5] | |||
|---|---|---|---|
| kompanie | 1. Jaworzno | 2. Oświęcim | 3. Dziedzice |
| placówki | Jezor | Chełmek | Janiszowice I |
| Wysoki Brzeg | Gorzów | Janiszowice młyn | |
| Węglarka | Babice | Kaniów Dankowski | |
| Jeleń | Chropan | Mały Kaniów | |
| Dąb | Głowy | Żebracze | |
| Harmęże | Kaniów dwór | ||
| Zieleniec | Renardowice | ||
| Oblask | |||
| Zabrzeg | |||
| Ordre de Bataille 9 batalionu celnego w Oświęcimiu na dzień 1 lutego 1922[5] | ||||
|---|---|---|---|---|
| kompanie | 1. Jaworzno | 2. Bobrek | 3. Dziedzice | 4. Oświęcim |
| placówki | Wysoki Brzeg | Młyny | Mały Kaniów | Głowy |
| Węglarka | Chełmek | Żebracze | Harmeze | |
| Jeleń | Gorzów | Renardowice | Zieleniec | |
| Dąb | Bronkowice | Oblask | Janiszowice I | |
| Babice | Zabrzeg | Janiszowice II | ||
| Chropan | Dankowski Kaniów | |||
| Ordre de Bataille 9 batalionu celnego w Duksztach na dzień 1 września 1922[5] | ||||
| kompanie | 1. Smołwy | 2. maj. Dukszty | 3. Zyguny | 4. Dukszty |
| placówki | Żegieszki | Punłupy | Zyguny | Dworyszcze |
| Łapoliszki | Gajlobynki | Mejlury | Antonowo | |
| Pankszłeliszki | Kozaczuny | Grudziszki | Alejuny | |
| Podobinka | Tabor | Kozaczyzna | Jankowszczyzna | |
| Smołwy | Wygódka | |||
| Paszymiski | ||||
Przypisy
- 1 2 3 4 Prengel-Boczkowska 2009 ↓, s. 12.
- ↑ Bereza i Szczepański 2014 ↓, s. 24.
- 1 2 Bereza i Szczepański 2014 ↓, s. 25.
- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 75.
- 1 2 3 4 5 6 7 OdeB batalionów celnych ↓, s. 9bc.
- ↑ Polak 1998 ↓, s. 18.
- ↑ Polak 1998 ↓, s. 19.
- ↑ Polak 1998 ↓, s. 20.
- ↑ Bereza i Szczepański 2014 ↓, s. 26.
- ↑ Dominiczak 1975 ↓, s. 124.
- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 74.
- ↑ Meldunki dowództwa 17 bc ↓, s. 4.
- ↑ Prengel-Boczkowska 2009 ↓, s. 5.
- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 72.
- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 73.
- ↑ Ochał 2017 ↓, s. 163.
- ↑ WIG – mapa operacyjna Polski 1:300 000
- ↑ Spis oficerów 1921 ↓, s. 233.
- ↑ Spis oficerów 1921 ↓, s. 224.
Bibliografia
- Hubert Bereza, Kajetan Szczepański: Centralna Szkoła Podoficerska KOP. Grajewo: Towarzystwo Przyjaciół 9 PSK, 2014. ISBN 978-83-938921-7-4.
- Henryk Dominiczak: Granica polsko-niemiecka 1919–1939. Z dziejów formacji granicznych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
- Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
- Artur Ochał: Na litewskiej rubieży Brygada KOP Grodno (1929–1939). Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2017. ISBN 978-83-8098-148-5.
- Bogusław Polak: Z dziejów polskich formacji granicznych 1918−1839. Studia i materiały. T. I. Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909484-0-0.
- Teresa Prengel-Boczkowska, Wstęp do inwentarza zespołu archiwalnego „Bataliony Celne”, Szczecin: Archiwum Straży Granicznej, 2009.
- Ordre de bataille batalionów celnych od numeru 1 do 19 i od numeru 20 do 44 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.110/350 i 110/351)
- Zarządzenia i wytyczne Ministerstwa Skarbu, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Głównej Komendy Batalionów Celnych dotyczące organizacji, reorganizacji i luzowania Batalionów Celnych → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Przejmowanie odcinków granicznych przez Straż Celną. Meldunki dowództwa 17 batalionu celnego → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Spis oficerów służących czynnie w dniu 1.6.1921 r.. Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1921.