Język fataluku

Fataluku
Obszar

Timor Wschodni

Liczba mówiących

42 tys. (2015)

Pismo/alfabet

łacińskie

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
Ethnologue 6a żywy↗
Kody języka
ISO 639-3 ddg
IETF ddg
Glottolog fata1247
Ethnologue ddg
Występowanie
Ilustracja
Rozprzestrzenienie języka fataluku
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język fataluku (fatalukunu), także: dagada, dagaga, dagoda'[1][2] – język papuaski używany na wschodnim skraju Timoru Wschodniego, zwłaszcza w rejonie miejscowości Lospalos (dystrykt Lautém)[3]. Według danych z 2015 r. posługuje się nim ok. 42 tys. mieszkańców tego kraju[4]. Należy do rodziny języków timor-alor-pantar[1]. Jest najbardziej wysuniętym na wschód spośród języków Timoru[5].

Dzieli się na pięć wzajemnie zrozumiałych dialektów (północny, północno-wschodni, wschodni, centralny, południowy)[6]. Jest blisko spokrewniony z językiem oirata z pobliskiej wyspy Kisar w indonezyjskiej prowincji Moluki (który bywa traktowany jako jego dialekt[7]), a także z językiem rusenu, który wyszedł z użycia w I poł. XX wieku[8]. Dalsze związki łączą go z językami makasae i makalero[9].

Jest to główny język ludu Fataluku[10]. Sami użytkownicy określają swój język jako „fatalukunu”[11]. Nazwa „fataluku” znaczy tyle, co „mówić poprawnie”[12], a „fatalukunu” – „poprawna mowa”[13]. W znacznej części literatury, a zwłaszcza we wczesnych źródłach portugalskich, występuje określenie „dagada”, które nie jest jednak znane dzisiejszym użytkownikom języka (zapewne jest to termin obcy)[13][14]. A. van Engelenhoven (2009) twierdzi, że nazwa ta pochodzi z języka makasae i oznacza tyle, co „rozmowa”[15].

W regionie panuje wysoki poziom multilingwizmu; w powszechnym użyciu są w szczególności języki tetum i indonezyjski[16]. Wśród grupy etnicznej Fataluku znane są także inne języki, w tym makalero i makasae[17]. Niemniej z dostępnych danych (2015) wynika, że fataluku nie jest zagrożony wymarciem w najbliższej przyszłości. Odnotowano, że jest przekazywany międzypokoleniowo i pozostaje preferowanym środkiem komunikacji w większości sfer życia[18]. Społeczność ma pozytywny stosunek do swojego języka[4]. Potencjalnymi zagrożeniami dla długoterminowej żywotności fataluku są migracje ludności i nasilone wpływy zewnętrzne, w tym presja języka tetum[4][19].

Przypuszcza się, że historycznie był silnie ekspansywny; prawdopodobnie wypierał sąsiednie języki austronezyjskie (doprowadził m.in. do zaniku języka makuva). W jego leksyce zaznaczyły się wpływy austronezyjskie, sięgające podstawowych warstw słownictwa[20][21]. Dodatkowo za pośrednictwem malajskiego zaczerpnął słownictwo z arabskiego i sanskrytu[9].

Istnieje stosunkowo bogaty zasób publikacji poświęconych temu językowi[13]. Wiele danych leksykalnych dot. fataluku zebrał misjonarz Alfonso Nácher w trakcie swojej pracy w Timorze Wschodnim. Na podstawie rękopisu z 1984 r. sporządzono słownik fataluku-portugalski, wydany na łamach czasopisma „Estudos de Línguas e Culturas de Timor-Leste” (w dwóch częściach, 2003/2004) oraz w postaci książkowej (Léxico Fataluco-Português, 2012)[22]. Pozostałe materiały obejmują krótki słownik Disionáriu badak Fataluku-Tetun, Tetun-Fataluku (2006)[23], a także opracowania gramatyczne: La langue des Fataluku de Lorehe (Timor Portugais) (1973)[24], Fataluku (Fatalukunu) (2005)[25].

Jest zapisywany alfabetem łacińskim, przy czym nie istnieje ogólnie przyjęta norma ortografii. W praktyce stosuje się nieustandaryzowaną pisownię wzorowaną na ortografii indonezyjskiej. Fataluku bywa wykorzystywany w wiadomościach tekstowych i mediach społecznościowych[4]. Brak ugruntowanej tradycji literackiej[12].

System dźwiękowy

Podano za Heston 2015 ↓, s. 13–14.

Spółgłoski

Fonemy spółgłoskowe języka fataluku
dwuwargowe wargowo-zębowe przedniojęzykowo-
dziąsłowe		 podniebienne miękko-
podniebienne		 krtaniowe
zwarte p (b) t (d) k (g) ʔ
zwarto-szczelinowe t͡ʃ
szczelinowe f  v s  z h
nosowe m n
drżące r
boczne l
półotwarte j

/b/, /d/ i /g/ występują tylko w zapożyczeniach, zwłaszcza z indonezyjskiego i tetum (tetun-dili).

Samogłoski

Fonemy samogłoskowe języka fataluku
przednie centralne tylne
przymknięte i u
średnie e o
otwarte a

Przypisy

  1. 1 2 David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Fataluku, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [zarchiwizowane z adresu 2019-05-20] (ang.).
  2. ↑ Harald Hammarström, Robert Forkel, Martin Haspelmath, Sebastian Bank: Fataluku. Glottolog 4.6. [dostęp 2024-08-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2024-08-30)]. (ang.).
  3. ↑ Heston 2023 ↓.
  4. 1 2 3 4 Heston 2023 ↓, s. 11.
  5. ↑ Nácher Lluesa i in. 2012 ↓, s. 125.
  6. ↑ van Engelenhoven 2009 ↓, s. 334.
  7. ↑ Hull 2005 ↓, s. 1.
  8. ↑ van Engelenhoven 2009 ↓, s. 333–334.
  9. 1 2 Timothy Usher: Fataluku. NewGuineaWorld. [dostęp 2020-02-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-03-05)]. (ang.).
  10. ↑ Michaił Anatoljewicz Czlenow, Fatałuku, [w:] Walerij Aleksandrowicz Tiszkow (red.), Narody i rieligii mira: encykłopiedija, Moskwa: Bolszaja rossijskaja encykłopiedija, 1998, s. 577, ISBN 978-5-85270-155-8, OCLC 40821169 (ros.).
  11. ↑ Geoffrey Hull, Lance Eccles, Tetum Reference Grammar, Winston Hills: Sebastião Aparício da Silva Project / Instituto Nacional de Linguística, Universidade Nacional Timor Lorosa’e, 2004, s. 229, ISBN 978-1-86408-704-8, OCLC 1075734204 (ang.).
  12. 1 2 van Engelenhoven 2009 ↓, przyp. 22, s. 346.
  13. 1 2 3 van Engelenhoven i Huber 2020 ↓, s. 349.
  14. ↑ McWilliam 2007 ↓, przyp. 16, s. 360.
  15. ↑ Aone van Engelenhoven, Change, Oblivion and Death: Three Stages in Language Endangerment, Kuala Lumpur: CenPRIS, Universiti Sains Malaysia, 2009 (CenPRIS Working Paper Series 133/10), s. 9–10 [dostęp 2023-05-22] (ang.).
  16. ↑ Heston 2015 ↓, s. 3, 5.
  17. ↑ Heston 2023 ↓, s. 10.
  18. ↑ Heston 2015 ↓, s. 5.
  19. ↑ Heston 2015 ↓, s. 5–6.
  20. ↑ Schapper, Huber i van Engelenhoven 2012 ↓, s. 200.
  21. ↑ McWilliam 2007 ↓, s. 361.
  22. ↑ Nácher Lluesa i in. 2012 ↓, s. 9.
  23. ↑ Geoffrey Hull, Disionáriu badak Fataluku-Tetun, Tetun-Fataluku = Ta'a-epulu kava Fataluku-Tetun, Tetun-Fataluku, Dili: Instituto Nacional de Linguística, Universidade de Timor Leste, 2006, ISBN 978-1-74138-219-8, OCLC 936084355 [dostęp 2022-09-21].
  24. ↑ Henri Campagnolo, La langue des Fataluku de Lorehe (Timor Portugais), Paris: Université de Paris V - René Descartes, 1973, OCLC 490333411 [dostęp 2022-09-21] (fr.).
  25. ↑ Hull 2005 ↓.

Bibliografia

  • Aone van Engelenhoven, On derivational processes in Fataluku, a non-Austronesian language in East-Timor, [w:] W. Leo Wetzels (red.), Linguistics of Endangered Languages: contributions to Morphology and Morpho-Syntax, Utrecht: Netherlands Graduate School of Linguistics, 2009 (LOT Occasional Series 13), s. 331–362, ISBN 978-90-78328-98-8, OCLC 469635618 [dostęp 2020-05-24] [zarchiwizowane z adresu 2020-05-24] (ang.).
  • Aone van Engelenhoven, Juliette Huber, East Fataluku, [w:] Antoinette Schapper (red.), The Papuan languages of Timor-Alor-Pantar: Sketch grammars, t. 3, Berlin–Boston: De Gruyter, 2020 (Pacific Linguistics 660), s. 347–426, DOI: 10.1515/9781501511158-006, ISBN 978-1-5015-1115-8, OCLC 891357350 (ang.).
  • Tyler M. Heston, The segmental and suprasegmental phonology of Fataluku, University of Hawaiʻi at Mānoa, 2015, OCLC 1257952306 [dostęp 2020-03-05] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-05] (ang.).
  • Tyler M. Heston, Fataluku (Timor-Leste, Island Southeast Asia) – Language Contexts, „Language Documentation and Description”, 23 (1), 2023, s. 1–17, DOI: 10.25894/ldd.327, ISSN 2756-1224 (ang.).
  • Geoffrey Hull, Fataluku (Fatalukunu), Dili: Instituto Nacional de Linguística, Universidade Nacional Timor Lorosa’e, 2005 (East Timor Language Profiles 7), ISBN 978-1741381405, OCLC 225569417 [dostęp 2022-09-21] (ang.).
  • Alfonso María Nácher Lluesa i inni, Léxico Fataluco-Português, Dili: Salesianos de Dom Bosco Timor-Leste, 2012 (Studies in Languages and Cultures of East Timor 5, 6), ISBN 978-84-695-4633-8, OCLC 862962480 [dostęp 2022-09-21] (port.).
  • Andrew McWilliam, Austronesians in Linguistic Disguise: Fataluku Cultural Fusion in East Timor, „Journal of Southeast Asian Studies”, 38 (2), 2007, s. 355–375, ISSN 0022-4634, OCLC 6015480752, JSTOR: 20071837 (ang.).
  • Antoinette Schapper, Juliette Huber, Aone van Engelenhoven, The historical relation of the Papuan languages of Timor and Kisar, [w:] Harald Hammarström, Wilco van der Heuvel (red.), History, Contact and Classification of Papuan Languages, Port Moresby: Linguistic Society of Papua New Guinea, 2012 (Language and Linguistics in Melanesia, Special Issue: On the History, Contact & Classification of Papuan Languages – Part I), s. 194–242 [zarchiwizowane z adresu 2013-12-26] (ang.).
  • Shiv Shanker Tiwary, Rajeev Kumar, Encyclopaedia of Southeast Asia and Its Tribes, New Delhi, India: Anmol Publications, 2009, ISBN 978-81-261-3837-1, OCLC 276487502 (ang.).
  • Zulyani Hidayah, Ensiklopedi Suku Bangsa di Indonesia, Jakarta: Pustaka LP3ES, 1997, s. 87, ISBN 978-979-8391-64-4, OCLC 51983649 (indonez.).
  • Timothy Usher: Fataluku. NewGuineaWorld. [dostęp 2020-02-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-03-05)]. (ang.).

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.