Kamieńczyk (powiat wyszkowski)
| wieś | |
 Rynek w Kamieńczyku | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) | |
| Strefa numeracyjna |
29 |
| Kod pocztowy |
07-202[3] |
| Tablice rejestracyjne |
WWY |
| SIMC |
0522939[4] |
Położenie na mapie gminy Wyszków _location_map.png) | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
Położenie na mapie powiatu wyszkowskiego  | |
 52°36′10″N 21°32′28″E/52,602778 21,541111[5] | |
| Strona internetowa | |
Kamieńczyk (dawniej Kamieniec) – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie wyszkowskim, w gminie Wyszków[6][4]. Ma status sołectwa[7]. Leży w widłach Bugu i Liwca, 5 km na wschód od Wyszkowa.
Dawne miasto. Kamieńczyk uzyskał lokację miejską w 1428 roku, zdegradowany w 1869 roku[8]. Kamieniec był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego w województwie mazowieckim[9]. W latach 1380–1795 siedziba kasztelanii i powiatu kamienieckiego w ziemi nurskiej. Do 1954 siedziba gminy Kamieńczyk.
W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Kamieńczyk. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa ostrołęckiego.
Kamieńczyk jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny[10].
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0522997 | Błonie | kolonia |
| 0523005 | Mała Przyjma | osada |
| 0522945 | Ocięte | część wsi |
| 0522968 | Piaski Drugie | część wsi |
| 0522951 | Piaski Pierwsze | część wsi |
| 0523011 | Rafa | kolonia |
| 0522974 | Rybaki | część wsi |
| 0522980 | Rynek | część wsi |
| 0523028 | Rzemieńszczyzna | osada |
| 0523034 | Suwiec | kolonia |
Historia
W dorzecze Liwca docierały grupy plemienne z terenów Pomorza, kierując się w górę rzeki traktem pierwotnym przez Kamieńczyk. Oni to zasilali nieliczną w XIII wieku populację Mazowszan – mieszkańców Puszczy Kamienieckiej.
Za panowania księcia mazowieckiego Ziemowita III, w 1377, w trakcie obrad zjazdu panów mazowieckich w Sochaczewie, zapadła decyzja ustalająca obszar ziemi nurskiej o powierzchni ok. 3500 km², który podzielono na powiaty: kamieniecki, ok. 2000 km², nurski, ok. 1000 km², ostrowski, ok. 500 km². Podział ten trwał aż do III rozbioru Polski[11]. Za datę wprowadzenia w życie tych ustaleń przyjmuje się rok 1380. Od tego czasu aż do 1795 Kamieńczyk funkcjonował jako miasto będące siedzibą powiatu.
Miejscowość leżąca w dolinie Bugu, w pobliżu ujścia rzeki Liwiec, znana dzisiaj jako wieś Kamieńczyk, miała więc prawa miejskie (wcześniej niż sąsiadujące z nim obecne miasto Wyszków). Do XVII wieku nosiła nazwę Kamieniec Mazowiecki.
Do dziś spotyka się pozostałości tej dawnej nazwy w innych określeniach geograficznych np. Puszcza Kamieniecka. W roku 1452 ówczesny Kamieniec Mazowiecki otrzymał od Bolesława księcia mazowieckiego prawa miejskie magdeburskie wraz z szeregiem przywilejów. Lustracja dóbr królewskich z 1565 roku wzmiankowała istnienie w mieście dworu królewskiego, 189 domów oraz komory celnej na rzece i na moście. Król Jan II Kazimierz, aby prowadzić wojnę z Kozakami, zaciągnął pożyczkę między innymi u królowej Ludwiki Marii, a zabezpieczeniem pożyczki były dobra kamienieckie z miasteczkiem Kamieńczyk.
W 1869 roku (inne źródła podają datę 1870) odebrano mu prawa miejskie – być może na skutek represji po powstaniu styczniowym.
Organizacja gmin na podstawie dekretu o urządzeniu gmin wiejskich z 2 marca 1864 roku utrzymywała podział terytorialny z 1855 roku, lecz zarząd gminy stanowił wójt na czele rady gminy i sołtysi – wszyscy wybierani na zebraniach gminnych i wiejskich pod hasłem:. „ …nie zachowania nadal dziedzicom patrymonialnej Jurysdykcji i połączonej z urzędem wójta gminy władzy.” Śladem tej „patrymonialnej jurysdykcji” były wsie Łazy i Pogorzelec – jakby wtopione w powiat węgrowski i gminę Kamieńczyk.
Od czasów Zamoyskich (ściślej Zdzisława Zamoyskiego) popularność zyskał przymiotnik „łochowski” w odniesieniu do całego kompleksu historycznych puszcz, w tym Kamienieckiej – jak podaje Lechosław Herz w przewodniku wycieczkowym „Kamieńczyk i Puszcza Kamieniecka”.
Wieś podczas II wojny światowej była dwukrotnie niszczona, w 1939 i 1944[12]. Do 1955 r. Kamieńczyk należał do powiatu radzymińskiego (wołomińskiego), w latach 1956-1975 i od 1999 r. do powiatu wyszkowskiego. Do 28 września 1954 r. Kamieńczyk był siedzibą gminy. W latach 1954–1972 istniała gromada Kamieńczyk. Od 1 stycznia 1973 r. miejscowość należy do gminy Wyszków.
Sieć parafialna
Pod koniec XIV w. najbliższe kościoły parafialne były jedynie w Wyszkowie, Klembowie, Broku i Liwie. Na przełomie XIV i XV w. powstaje ośrodek kościelny w Kamieńczyku, a w drugiej połowie XV i na początku XVI w. kolejne okoliczne parafie, w tym dwie wydzielone z terytorium parafii kamieńczykowskiej: Kamionna (1488; pierwotnie planowana w Łochowie) i Stoczek (1518).
Zabytki i atrakcje
- W 1973 roku archeolodzy odkryli w części wsi nazywanej "Suwiec"[13] cmentarzysko kultury przeworskiej[14].
- Kościół, zaprojektowany przez J.P. Dziekońskiego (wybudowany w latach 1896–1900 w miejscu spalonego, drewnianego) miał spaloną więźbę dachową, wybite okna i strąconą wieżę. Obecnie można zobaczyć drewnianą dzwonnicę z 1885 roku,
- pomnik poległych w powstaniu styczniowym,
- na cmentarzu parafialnym pomnik ku czci poległych w II wojnie światowej i grób dziadków Prymasa Tysiąclecia, Stefana Wyszyńskiego.
- dla upamiętnienia niegdyś bardzo ważnej działalności miejscowej ludności (Kamieńczyk był najważniejszym ośrodkiem flisackim regionu do XX wieku)[15] wzniesiono też pomnik flisaka
- W Kamieńczyku znajdują się ponadto galerie, gospodarstwa agroturystyczne oraz muzeum etnograficzne.
Ludzie związani z Kamieńczykiem
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Wieś Kamieńczyk w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2025-04-02], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2025-04-02].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 417 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- 1 2 3 TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 49535
- 1 2 Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Strona gminy, sołectwa
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 38-39.
- ↑ Adolf Pawiński, Mazowsze, Warszawa 1895, s. 39.
- ↑ Opis parafii na stronie diecezji
- ↑ Witold Suski: Wybór dat,z dziejów powiatu ostrowskiego na tle Mazowsza i Polski. Miejska Biblioteka Publiczna im. Marii Dąbrowskiej w Ostrowi Mazowieckiej. [dostęp 2012-03-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-09-23)]. (pol.).
- ↑ Tomasz Chludziński, Janusz Żmudziński "Mazowsze, mały przewodnik" Wyd. Sport i Turystyka Warszawa 1978 s. 133
- ↑ Rejestr TERYT
- ↑ Teresa Dąbrowska, Kamieńczyk. Ein Gräberfeld der Przeworsk-Kultur in Ostmasowien, Kraków: „Secesja”, 1997, ISBN 83-85463-51-8, OCLC 750954979.
- ↑ Maria Biernacka, Kamieńczyk – osada flisacka (Rola flisu w kształtowaniu się stosunków gospodarczych i społeczno-kulturowych osady w czasie od około 1800 do 1939 roku), [w:] Studia i materiały do historii kultury wsi polskiej w XIX i XX wieku. Zajęcia pozarolnicze. Współdziałanie gospodarcze, red. K. Zawistowicz-Adamska, Warszawa 1958, s. 311–387.
Bibliografia
- Lechosław Herz, Puszcze Kamieniecka i Biała: wędrówka mazowiecka druga, Pruszków: Rewasz, 2005, ISBN 83-89188-35-X, OCLC 749888789.
- Antoni Zygmunt Helcel: Starodawne prawa polskiego pomniki poprzedzone wywodem historyczno krytycznym tak zwanego Prawodawstwa Wiślickiego Kaziémirza Wielkiego w texcie ze starych rękopism krytycznie dobranym › Tom 1. Warszawa: Księgarnia Gustawa Sennewalda, 1865, s. 269.
Linki zewnętrzne
- Kamieńczyk (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 741.
- Kamieńczyk, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 49.