Landkreis Debica

Powiat Debica

Landkreis Debica

powiat
1939–1945
Państwo	Generalne Gubernatorstwo
Dystrykt	krakowski
Siedziba	Debica (Dębica)
Powierzchnia	3083 km²
Populacja (1943) • liczba ludności	208.603
• gęstość	92,3
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba gmin	37 (w tym 9 miast)
Liczba wsi	224
Położenie na mapie GG

Powiat Debica (niem. Landkreis Debica, Kreishauptmannschaft Debica, pol. powiat dębicki) – jednostka administracyjna samorządu terytorialnego dystryktu krakowskiego w Generalnym Gubernatorstwie. Funkcjonował od 3 grudnia 1939^[1] do stycznia 1945. Siedzibą władz powiatu oraz starostwa była Debica (Dębica).

Powiat miał bardzo wydłużony, lekko wygięty kształt, ciągnąc się od Zwiernika na południu po Wrzawy u ujścia Sanu do Wisły na północy, na długości ponad 125 km. Jego północno-zachodnia granica biegła wzdłuż Wisły. Najdalej na wschód wysuniętym miastem był Rozwadów^[2].

Po wybuchu II wojny światowej obszary na zachód od Linii Mołotowa znalazły się pod okupacją niemiecką, w związku z czym rejon Dębicy wszedł w całości w skład Generalnego Gubernatorstwa. 3 grudnia 1939 Niemcy utworzyli Landkreis Debica w dystrykcie krakowskim^[2][3][4]. Powiat objął w całosci przedwojenne powiaty powiat dębicki i mielecki z województwa lwowskiego oraz lewobrzeżną (względem Sanu) część powiatu tarnobrzeskiego z województwa krakowskiego (oprócz gminy Radomyśl nad Sanem i wschodniej połowy gminy Charzewice, które weszły w skład Landkreis Janow-Lubelski w dystrykcie lubelskim)^[5]. W Mielcu i Tarnobrzegu znajdowały się ekspozytury (Landkomisariat) podległe staroście (Kreishauptmann) w Dębicy^[6].

W 1943 roku zmieniła się znacznie wschodnia granica Landkreis Debica z powiatami Reichshof i Jaroslau, a także skład wewnętrzny Landkreis Debica, na skutek utworzenie na jego obszarze dwóch jednostek wojskowych: Heeresgutsbezirk Truppenübungsplatz Süd Dęba i SS-Gutsbezirk Truppenübungsplatz Heidelager^[4].

• w skład Heeresgutsbezirk Truppenübungsplatz Süd Dęba w Landkreis Debica weszło w całości 18 gromad (które zniesiono) oraz części 31 innych gromad:
  • w całości (gromady zniesiono w oryginalych gminach):
    • z gminy Baranów – gromadę Durdy,
    • z gminy Chmielów – gromady Alfredówka, Dęba, Rozalin i Tarnowska Wola,
    • z gminy Grębów – gromadę Krawce^[7],
    • z gminy Reichsheim – gromady Hyki-Dębiaki, Reichsheim, Szydłowiec i Wola Chorzelowska,
    • ze zniesionej gminy Cmolas w Landkreis Reichshof – gromady Cmolas, Hadykówka, Jagodnik, Ostrowy Baranowskie, Ostrowy Tuszowskie, Poręby Dymarskie i Trzęsówka,
    • ze zniesionej gminy Dzikowiec w Landkreis Reichshof – gromadę Kopcie^[8],
    • ze zniesionej gminy Kolbuszowa Dolna w Landkreis Reichshof – gromady Kosowy^[9], Nowa Wieś^[9], Przyłęk^[9], Siedlanka^[9], Świerczów^[9] i Toporów,
    • ze zniesionej gminy Majdan w Landkreis Reichshof – gromady Brzostowa Góra, Huta Komorowska, Komorów, Krzątka^[10], Majdan Królewski, Rusinów Stary^[11] i Wola Rusinowska;
  • częściowo (gromady zachowano w oryginalych gminach):
    • z gminy Baranów – części gromad Dąbrowica i Knapy,
    • z gminy Chmielów – część gromady Jadachy,
    • z gminy Grębów – część gromady Grębów^[12],
    • z gminy Mielec – części gromad Cyranka^[9], Rzochów^[9] i Wojsław,
    • z gminy Padew Narodowa – część gromady Babule,
    • z gminy Przecław – części gromad Przecław i Rzemień,
    • z gminy Reichsheim – części gromad Chorzelów, Czajkowa, Grochowe i Trześń^[9],
    • z gminy Tarnobrzeg – część gromady Stale,
    • ze zniesionej gminy Cmolas w Landkreis Reichshof – część gromady Zarębki,
    • ze zniesionej gminy Dzikowiec w Landkreis Reichshof – część gromady Dzikowiec,
    • ze zniesionej gminy Kolbuszowa Dolna w Landkreis Reichshof – część gromady Kolbuszowa Dolna^[13].

• w skład SS-Gutsbezirk Truppenübungsplatz Heidelager w Landkreis Debica weszło w całości 16 gromad (które zniesiono) oraz części 22 innych gromad:
  • w całości (gromady zniesiono w oryginalych gminach):
    • z gminy Borek Wielki – gromady Boreczek, Kamionka, Ocieka, Ruda i Żdżary,
    • z gminy Przecław – gromady Biały Bór, Blizna i Dobrynin,
    • z gminy Sędziszów – gromada Cierpisz ,
    • ze zniesionej gminy Kolbuszowa Dolna w Landkreis Reichshof – gromady Hucisko, Kosowy^[9], Niwiska, Nowa Wieś^[9], Przyłęk^[9], Siedlanka^[9] i Świerczów^[9].
  • częściowo (gromady zachowano w oryginalych gminach):
    • z gminy Borek Wielki – części gromad Borek Mały, Borek Wielki, Kozodrza i Ostrów,
    • z gminy Mielec – części gromad Cyranka^[9] i Rzochów^[9],
    • z gminy Paszczyna – części gromad Brzeźnica, Paszczyna, Pustków i Skrzyszów,
    • z gminy Przecław – części gromad Rzemień^[9] i Tuszyma,
    • z gminy Reichsheim – część gromady Trześń^[9],
    • z gminy Sędziszów – części gromad Czarna Sędziszowska, Kawęczyn Sędziszowski, Krzywa, Wolica Ługowa i Wolica Piaskowa,
    • ze zniesionej gminy Kolbuszowa Dolna w Landkreis Reichshof – część gromady Kolbuszowa Dolna^[13],
    • ze zniesionej gminy Kolbuszowa Górna w Landkreis Reichshof – części gromad Domatków^[14], Kolbuszowa Górna^[14] i Przedbórz^[14];

• w związku z utworzeniem w sąsiednim Landkreis Jaroslau gminy Górno (największej pod względem powierzchni jednostki w dystrykcie krakowskim) dla potrzeb administracji poligonu sił powietrznych Luftwaffe i jej zaplecza, fragmenty Landkreis Debica zmieniły powiat i przynależność gminną. Do gminy Górno z Landkreis Debica włączono:
  • z gminy Grębów – gromadę Jamnica, część gromady Grębów (utworzono z niej gromadę Zapolednik) oraz część zniesionej gromady Krawce (utworzono z niej gromadę Sulichów),
  • niezamieszkaną południowo-zachodnią część gminy Charzewice na zachód od Rozwadowa.

23 sierpnia 1944 do Dębicy wkroczyły wojska radzieckie, lecz cały powiat został wyzwolony spod okupacji niemieckiej dopiero w wyniku ofensywy styczniowej w 1945 roku^[15].