Zamek w Świrzu
 Zamek nad rozlewskiem | |
| Państwo | |
|---|---|
| Obwód | |
| Miejscowość | |
| Typ budynku | |
| Architekt |
Paweł Grodziski |
| Inwestor |
Świrscy |
| Ukończenie budowy | |
| Ważniejsze przebudowy | |
| Zniszczono | |
| Pierwszy właściciel |
Świrscy |
| Kolejni właściciele |
Aleksander Cetner, Tadeusz Komorowski |
Położenie na mapie obwodu lwowskiego  | |
Położenie na mapie Ukrainy  | |
 49°39′09″N 24°25′55″E/49,652500 24,431944 | |
Zamek w Świrzu – zamek wbudowany w XV w. przez Świrskich herbu Szaława z Romanowa[1][2].
Historia
W 1427 roku w miejscowości Świrz przebywał król Władysław Jagiełło, jednak nie wiadomo czy już wtedy istniała tu warownia, ponieważ pierwsza wzmianka o zamku pochodzi dopiero z 1530 roku.
W 1648 r. podczas Powstania Chmielnickiego warownię zdobyli Kozacy. W 1649 roku zginął w bitwie pod Zborowem ostatni z rodu rotmistrz Paweł Świrski, w związku z czym zamek przeszedł w ręce kasztelana halickiego i chorążego podolskiego Aleksandra Cetnera herbu Przerowa[3]. Nowy właściciel rozbudował zamek do kształtu obecnego, umieszczając na wieży bramnej swój herb Przerowa i swojej żony Hanny Zamoyskiej herbu Jelita. W 1672 r. zamek zdobyli Turcy, jednak powtórne ich oblężenie w 1675 roku było dla nich niepomyślne, bo warownia wzmocniona o załogę zamku w Pomorzanach obroniła się. W latach 20. XIX wieku właścicielami przestała być rodzina Cetnerów i zamek często zmieniał właścicieli. W 1907 roku zamek kupiła Irena z Wolańskich Pinińska, która następnie wyszła za generała Roberta Lamezana-Salinsa (oboje zostali pochowani w krypcie kaplicy zamkowej w Świrzu). Zamek po remoncie udostępniono zwiedzającym. Podczas I Wojny światowej zamek w 1914 roku został spalony przez wycofujących się Rosjan i następnie niszczał jako ruina bez sklepień i dachów. Gruntowną odbudowę przeprowadził gen. Lamezan-Salins w latach 1920–1926. Córka generała Irena wyszła za mąż za Tadeusza Bór Komorowskiego herbu Korczak, który zamieszkał w zamku w 1930 roku. W czasie II wojny światowej zamek ponownie zdewastowano. Po 1945 roku mieściła się w nim szkoła traktorzystów i internat dla uczniów.
W latach 1975–1983 obiekt poddano pracom remontowo-konserwatorskim w celu umieszczenia w nim domu pracy twórczej[1], jednak przez wiele lat pozostawał opuszczony.
Od 2018 roku zamkiem zarządza Centrum Kulturalne „Zamek Świrz”, które w okresie letnim udostępniło zamek dla zwiedzających.
Architektura
Zamek zbudowano na planie nieregularnego czworoboku na wzgórzu wznoszącym się nad stawem. W obrębie zabudowań znajdują się dwa dziedzińce: główny o charakterze reprezentacyjnym i dziedziniec gospodarczy. Oba posiadające osobne wjazdy dziedzińce położone są na różnych poziomach i łączą je schody. Wjazd główny mieści się w wieży bramnej na osi skrzydła zamykającego od południa dziedziniec reprezentacyjny. Nad bramą dawniej znajdowały się dwa herby: Przerowa Aleksandra Cetnera chorążego podolskiego z inicjałami ACCHP i Hanny Zamoyskiej umieszczone na niej po 1649 r. Od strony wjazdu do zamku znajdują się w narożach dwie czworoboczne baszty ze strzelnicami. Główne zabudowania mieszkalne znajdowały się po przeciwległej stronie od wjazdu. Nad jednym z okien umieszczono płaskorzeźbę przedstawiającą gryfa. Na tablicy wmurowanej w ścianę zamku umieszczono po jednej z renowacji napis w j. łac. :
HAEC DOMUS TEMPORE BELLI COMBUSTA ANNO DOMINI MCMXVII REEDIFICATA
(Ten dom w czasie wojny [został] spalony i w roku pańskim 1917 odbudowany)
Brama z płyciną i herbem Przerowa
.jpg)
Płycina z napisem
Herb Jelita Hanny Zamoyskiej
Przypisy
- 1 2 Tokarski J.: Lwów i okolice. Bielsko-Biała: Wyd. Pascal, 2007, s. 317. ISBN 978-83-7304-776-1.
- ↑ K. Niesiecki – Herbarz Polski, tom VIII, s. 584–587.
- ↑ Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 7: Województwo ruskie, Ziemia Halicka i Lwowska, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1995, s. 577–584, ISBN 83-04-04229-0, ISBN 83-04-03701-7 (całość).