Języki w Europie

Zdecydowana większość ludności Europy posługuje się językami z rodziny indoeuropejskiej. Trudno jest w sposób dokładny podać liczebność użytkowników poszczególnych języków z powodu dość częstej dwujęzyczności, a także z powodu migracji, które powodują, iż osoba posługująca się na co dzień określonym językiem nie traktuje go jako ojczysty. Innym powodem niemożności precyzyjnego ustalenia liczby posługujących się poszczególnymi językami jest zjawisko wypierania pewnych języków przez inne (np. szkockiego przez angielski czy prowansalskiego przez francuski).

Także lista języków używanych w Europie jest trudna do ustalenia, gdyż w latach ostatnich istnieje tendencja do wyodrębniania nowych języków, dotychczas rozpatrywanych w ramach zróżnicowania dialektalnego (w Polsce przykładem takiego zjawiska jest kwestia odrębności etnolektu śląskiego).

Poniższa lista obejmuje języki uznawane powszechnie do lat 70. i 80., bez języków, których istnienie jest postulowane od lat 90. (np. alzackiego czy sycylijskiego). Nie wymieniono także języków używanych przez populacje imigranckie, gdyż praktycznie każda większa grupa ludności świata posiada diasporę na terenie Europy, co powodowałoby, iż lista języków w Europie pokrywała by się z listą najważniejszych języków świata. Liczba mówiących jest podana w sposób przybliżony i dotyczy tylko użytkowników danego języka żyjących w Europie. Lista ta nie obejmuje także języków używanych na Kaukazie, gdyż powszechnie w polskiej geografii (inaczej niż w krajach anglosaskich) góry te uważa się za leżące w Azji.

• 
  Języki germańskie
• 
  Języki słowiańskie
• 
  Języki romańskie
• 
  Języki bałtyckie
• 
  Języki celtyckie
• 
  Języki północnokaukaskie
• 
  Języki nieindoeuropejskie (baskijski, węgierski, fiński, estoński, karelski, lapoński, turecki, maltański)

Na przestrzeni dziejów różne rodziny językowe uzyskiwały pozycję dominującą na kontynencie. Do początku n.e. języki celtyckie (obecnie zajmujące niewielkie skrawki Europy) opanowały niemal całą Europę Zachodnią i dużą część Środkowej. W wiekach następnych Europę Zachodnią i Południową opanowała łacina i wyrosłe na jej gruncie języki romańskie. Około III – V w. n.e. ekspansja Germanów rozprzestrzeniła ich języki na całym kontynencie. Ostatnią wielką rodziną językową, która pojawiła się, były języki słowiańskie, które ok. VII – IX w. opanowały wielkie obszary w Europie Środkowej i Wschodniej, a w kolejnych wiekach na zachodzie ustępując nieznacznie innym grupom językowym, na wschodzie i północy wypierały języki fińskie.

Językowa mapa Europy nie jest ustalona na stałe i nadal się zmienia. W ciągu XX w. zaszły na niej liczne zmiany, do których należą m.in.

• Powstanie w ośrodkach miejskich Europy Zachodniej enklaw zamieszkanych przez ludność posługują się językami innymi niż wymienione, zwłaszcza językiem arabskim
• Praktyczny zanik języków używanych przez europejskich Żydów: jidisz i ladino. Tym pierwszym tuż przed wybuchem II wojny posługiwało się 5–7 mln ludzi, obecnie zaś tylko kilkadziesiąt tysięcy.
• Nastąpiło ograniczenie zasięgu małych języków zachodnioeuropejskich, wypieranych przez języki duże, mające w danym państwie status urzędowego. W wyniku tego
  • W Szwajcarii język niemiecki ponad dwukrotnie zwiększył swój zasięg terytorialny i używany jest obecnie na ponad połowie obszaru, na którym jeszcze w 1900 r. posługiwano się językiem romansz.
  • Na tej samej zasadzie (choć w mniejszej skali, bo była to tylko kontynuacja procesów, które największe nasilenie miały w XIX w.) język angielski wyparł z części obszarów języki celtyckie: szkocki, walijski, irlandzki i manx.
  • Postępujące rozprzestrzenienie języka francuskiego zmniejszyło zasięg języków bretońskiego i języka okcytańskiego (prowansalskiego).
  • Także język hiszpański ograniczył terytorium, na którym używa się języka baskijskiego, w tym jednak przypadku proces ten nastąpił częściowo pod administracyjnym przymusem, gdy we frankistowskiej Hiszpanii zakazywano posługiwania się językiem baskijskim.
• Nastąpiło rozprzestrzenienie języka rosyjskiego na terenach dawnego ZSRR
  • Powstały rosyjskojęzyczne enklawy w miastach wielu obecnie niepodległych krajów, m.in. Estonii i Łotwy.
  • język rosyjski częściowo wyparł pokrewne mu języki: białoruski z Białorusi oraz ukraiński ze wschodniej Ukrainy
  • rozprzestrzenienie języka rosyjskiego zmniejszyło zasięg występowania wielu języków ugrofińskich m.in. komijskiego, karelskiego i wepskiego, zaś język iżorski pod naporem rosyjskiego praktycznie wymarł.
  • W wyniku deportacji Tatarów Krymskich język krymskotatarski na Krymie zanikł; w miejsce wysiedleńców osadzono osadników rosyjskojęzycznych (obecnie wraz z powrotami Tatarów, ich język ponownie pojawił się na Krymie).
  • Po 1945 r. język rosyjski opanował obszar obwodu królewieckiego
• Po 1945 r. język polski został zastąpiony na tzw. Kresach przez języki białoruski i ukraiński, w zamian za co pojawił się na tzw. Ziemiach Odzyskanych, wcześniej niemieckojęzycznych
• Po 1945 r. język czeski zwiększył swój zasięg o ok. 1/3 i opanował te obszary Czech, które do II wojny r. były niemieckojęzyczne
• Po II wojnie znacząco zmniejszył się zasięg języka niemieckiego. W wyniku przesiedleń ludności został on wyparty z Prus Wschodnich (zastąpiony przez polski i rosyjski), Pomorza Zachodniego i Środkowego, Śląska i zachodniej Wielkopolski (przez język polski), przygranicznych obszarów Czech, m.in. tzw. Sudetów (przez czeski), Banatu (przez serbski) i Siedmiogrodu (przez rumuński) oraz Powołża (zastąpiony przez język rosyjski). Zanikły także enklawy języka niemieckiego w całej Europie Środkowo-Wschodniej, m.in. na Łotwie i Słowacji.
• Nastąpiło zmniejszenie zasięgu języka węgierskiego w Siedmiogrodzie (na rzecz rumuńskiego) i Wojwodinie (na rzecz serbskiego)
• Nastąpiło wyparcie języka serbskiego z Kosowa przez język albański
• Znacząco spadła liczba użytkowników i zakres występowania języków używanych przez półkoczownicze społeczeństwa będące na niskim stopniu rozwoju kultury materialnej: lapońskiego, arumuńskiego czy nienieckiego.

• języki świata
• języki w Unii Europejskiej