Rongorongo

Próbka pisma rongorongo

Rongorongo – pismo używane dawniej do zapisu prawdopodobnie języka rapanui, używanego na Wyspie Wielkanocnej. Jest on jedynym rdzennym systemem pisma na terenie całej Polinezji. Do czasów współczesnych zachowały się 23 lub 24 przedmioty z napisami wyrytymi pismem rongorongo.

Opis

Pismo zawiera nieco ponad 600 zidentyfikowanych unikatowych znaków[1]. Znaki rongorongo zapisywane były systemem bustrofedonu odwracanego: czytanie rozpoczynano od lewego dolnego rogu w kierunku prawego i przy każdym końcu wersu odwracano tabliczkę o 180 stopni i kontynuowano czytanie od lewej do prawej[1]. Uważa się, że teksty pisane rongorongo są zapisane w języku rapanui[2].

Data powstania pisma jest nieznana. Jedna z hipotez mówi, że powstało ono dopiero w wyniku kontaktu z europejskimi najeźdźcami, ale jest to mało prawdopodobne. Pierwsi europejscy odkrywcy wyspy w początku XVIII w. nie odnotowali znajomości pisma wśród miejscowej ludności. Pierwsze tablice zawierające teksty zanotowane pismem rongorongo zostały odkryte przypadkowo w 1869 r. przez biskupa Tahiti[1] – Florentina-Étienne’a „Tepano” Jaussena (1815–1891). Biskup otrzymał prezent w postaci ozdobnego sznura nawiniętego na kołowrotek, który został wykonany przez misjonarzy poddanych biskupowi z jednej z ozdobnych tablic pokrytych pismem rongorongo. Zaciekawiony tablicą, której użyto do wykonania kołowrotka, biskup wysłał list do miejscowych misjonarzy z prośbą o zgromadzenie jak największej ilości tablic oraz rozpoczął pierwsze próby tłumaczenia. Na wyspie znaleziono jednak tylko kilkanaście tablic[3]. Wówczas nikt nie potrafił odczytać pisma[1]. Większość zabytków tego pisma zaginęła. Przetrwały 23[4] lub 24[5] tabliczki zapisane rongorongo, w tym tabliczka z Berlina, pierwotnie zawierająca najdłuższy znany tekst w tym piśmie[5]. Łącznie na tych tabliczkach stwierdzono przeszło 12 tys. glifów[6]. Wszystkie tabliczki są wyryte w drewnie i znajdują się w kolekcjach muzealnych[5].

Pismo rongorongo było jedynym rdzennym systemem pisma na terenie całej Polinezji[1].

Według ustnej tradycji wyspiarzy istniały dwa pisma: powszechne – rongorongo i pismo tau ceremonialne, związane z kultem bogów czy przodków. Sztuka pisania i czytania była zarezerwowana dla specjalnie kształconych pieśniarzy tangata manu o te-rongo-rongo, czyli „ludzi-ptaków znających rongorongo”, i była wielkim przywilejem. Tradycyjna nazwa pisma kohau rongo-rongo oznaczała „łamać włócznie” lub „łamać słowa”. Wyraz rongo lub rong w językach polinezyjskich oznacza „słyszeć”, „wysłuchać”. Natomiast w kilku odmianach quechua z terenów Andów istnieje słowo rongo-go, które oznacza „wiadomość”.

Spis 600 glifów pisma opublikował w 1958 r. Thomas S. Barthel[7][8]. W 2007 r. Igor Pozdniakov i Konstantin Pozdniakov stwierdzili, że w rzeczywistości unikatowych glifów jest jedynie 52, a pozostałe to ligatury[8]. Ich zestawienie obejmuje znaki użyte w prawie wszystkich tekstach, z wyjątkiem rzadkich znaków wyrytych na tzw. lasce z Santiago.

glyph 1glyph 2glyph 3glyph 4glyph 5glyph 6glyph 7glyph 8glyph 9glyph 10glyph 14glyph 15glyph 16
01020304050607080910141516
glyph 22glyph 25glyph 27glyph 28glyph 34glyph 38glyph 41glyph 44glyph 46glyph 47glyph 50glyph 52glyph 53
22252728343841444647505253
glyph 59glyph 60glyph 61glyph 62glyph 63glyph 66glyph 67glyph 69glyph 70glyph 71glyph 74glyph 76glyph 901
596061626366676970717476901
glyph 91glyph 95glyph 99glyph 200glyph 240glyph 280glyph 380glyph 400glyph 530glyph 660glyph 700glyph 720glyph 730
919599200240280380400530660700720730

Przypisy

  1. 1 2 3 4 5 Polak próbuje odczytać unikatowe pismo z Wyspy Wielkanocnej [online], naukawpolsce.pap.pl, 8 września 2017 [dostęp 2017-09-09].
  2. ↑ Wieczorek 2022 ↓, s. 47.
  3. ↑ Catherine and Michel Orliac, Des dieux regardent les étoiles. Za S. Fischer.
  4. ↑ Wieczorek i in. 2021 ↓, s. 1.
  5. 1 2 3 Wieczorek 2022 ↓, s. 47, 49.
  6. ↑ Wieczorek 2022 ↓, s. 50.
  7. ↑ Thomas S. Barthel, Grundlagen zur Entzifferung der Osterinselschrift, hamburg: de Gruyter, 1958, DOI: 10.1515/9783111641256 (niem.).
  8. 1 2 Igor Pozdniakov, Konstantin Pozdniakov, Rapanui Writing and the Rapanui Language: Preliminary Results of a Statistical Analysis, „Forum for Anthropology and Culture”, 3, 2007, s. 3–36 [zarchiwizowane 2008-06-25] (ang.).

Bibliografia

  • Thor Heyerdahl: Wyprawa Kon-Tiki. Warszawa: 1995. ISBN 83-85661-89-1.
  • Thor Heyerdahl: Aku-Aku: tajemnica Wyspy Wielkanocnej. Warszawa: Muza, 1995.
  • Rafał Wieczorek, Nowe światło na rongorongo – pismo Wyspy Wielkanocnej, „Archeologia żywa”, 4 (86), 2022, s. 46–51.
  • Rafał M. Wieczorek i inni, The rongorongo tablet from Berlin and the time-depth of Easter Island’s writing system, „The Journal of Island and Coastal Archaeology”, 2021, s. 1–20, DOI: 10.1080/15564894.2021.1950874 (ang.).

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.