Bartel BM-6

Bartel BM-6
	Dane podstawowe
Państwo	Polska
Producent	WWS „Samolot”
Konstruktor	Ryszard Bartel
Typ	samolot szkolno-myśliwski
Konstrukcja	jednomiejscowy dwupłat o konstrukcji mieszanej
Załoga	1
	Historia
Data oblotu	8 kwietnia 1930
	Dane techniczne
Napęd	BM-6a: Hispano-Suiza 8Be; BM-6b: Wright Whirlwind J5
Moc	BM-6a: 180 KM; BM-6b: 220 KM
	Wymiary
Rozpiętość	8,1 m
Długość	6,35 m
Wysokość	2,76 m
Powierzchnia nośna	17,6 m²
	Masa
Własna	697 kg
Użyteczna	288 kg
	Osiągi
Prędkość maks.	192 km/h
Prędkość przelotowa	165 km/h
Prędkość minimalna	85 km/h
Prędkość wznoszenia	4 m/s
Pułap	3800 m
Zasięg	550 km
	Dane operacyjne

Bartel BM-6 – polski samolot szkolno-myśliwski, zaprojektowany przez Ryszarda Bartla w 1929 r. w Wielkopolskiej Wytwórni Samolotów „Samolot”.

Historia

W drugiej połowie lat dwudziestych powstała w Polsce koncepcja jednomiejscowego samolotu szkolno-myśliwskiego. Na początku zaproponowano przebudowanie niemieckiego samolotu Fokker D.VII, jednak krajowi producenci opracowali własne projekty: Bartel BM-6 i PWS-11^[1].

Projekt BM-6 opracował inż. Ryszard Bartel w roku 1929 w Wielkopolskiej Wytwórni Samolotów „Samolot”. Samolot ten, podobnie jak poprzednie konstrukcje Bartla, był wykonany z krajowych surowców, był prosty w konstrukcji i w obsłudze, miał jednakowe płaty górny i dolny. Oblot pierwszego prototypu, BM-6a1, odbył się 8 kwietnia 1930 r. Próby lotnicze wykazały, że należy przeprowadzić pewne modyfikacje konstrukcji. Zmodyfikowany BM-6a2 został oblatany 23 lipca tego samego roku i wykazał dobre właściwości pilotażowe. Jeszcze w tym samym roku samolot został wypróbowany przez mjr. Stefana Pawlikowskiego i wykazał przydatność do akrobacji. We wrześniu samolot był demonstrowany przez tego pilota w Bukareszcie, podczas konkursu samolotów myśliwskich, w których brał udział samolot PZL P.1. W 1931 r. BM-6a2 przeszedł próby w locie w IBTL w Warszawie, po czym został przekazany do użytkowania do Wyższej Szkoły Pilotażu w Grudziądzu, a następnie do Centrum Wyszkolenia Lotnictwa w Dęblinie^[1].

Wytwórnia otrzymała zamówienie na następną wersję BM-6b, wyposażoną w silnik gwiazdowy Wright Whirlwind J-5 o mocy 220 KM. Departament Lotnictwa zamierzał kupić 23 samoloty (wg innych źródeł 30^[2]) i rozdysponować je razem z prototypami następująco: 18 do szkół i 5 do Eskadry Treningowej (po 1 na pułk). Pożar w wytwórni, a następnie jej upadek, uniemożliwiły jednak realizację zamierzenia. Wytwórnia PWS, która przejęła częściowo produkcję wytwórni WWS „Samolot”, nie podjęła prac nad BM-6b, gdyż miała w tym czasie własny prototyp samolotu tej klasy, PWS-12, który wszedł do produkcji seryjnej jako PWS-14^[1].

Oba prototypy zostały przydzielone do LSSiB, gdzie w eskadrze ćwiczeń służyły do treningu kadry instruktorskiej. Prawdopodobnie były używane jeszcze w 1933 roku^[1].

W latach 1974–78 Ryszard Bartel opracował projekt samolotu akrobacyjnego Bartel BM-7 stanowiący pomniejszoną kopię BM-6^[1].

Opis konstrukcji

Jednomiejscowy dwupłat o konstrukcji mieszanej. Płaty prostokątne z zaokrąglonymi końcami, dwudźwigarowe, wsparte między sobą słupkami tworzącymi literę N oraz pojedynczymi zastrzałami. Płaty górny i dolny jednakowe. Płat górny mocowany do piramidki z oprofilowanych rur stalowych, zamontowanej na kadłubie. Dźwigary skrzynkowe. Płaty kryte sklejką od spodu do tylnego dźwigara, a od góry do przedniego dźwigara; reszta pokrycia płata płócienna. Końcówki skrzydeł oraz lotki kryte sklejką. Kadłub o przekroju prostokątnym, kratownicowy, spawany z rur stalowych, kryty płótnem. Przód oraz góra kadłuba kryte blachą aluminiową. Kabina odkryta. Usterzenie spawane z rur stalowych, kryte płótnem. Usterzenie poziome dzielone, podparte zastrzałami z rury stalowej. Statecznik pionowy, usztywniony cięgnami z rurki profilowej. Podwozie klasyczne stałe^[1].

Dane techniczne

Dane z: Bartel BM-6, 1930^[1], Polskie konstrukcje lotnicze do 1939^[3] (w nawiasach dane z Samoloty wojskowe w Polsce: 1924-1939^[4])

Charakterystyki ogólne

Załoga: 1
Długość: 6,35 (6,8) m
Wysokość: 2,76 (2,8) m
Rozpiętość: 8,1 (8,09) m
Powierzchnia skrzydeł: 17,6 m²
Masa własna: 697 (687) kg
Masa użyteczna: 288 (263) kg
Masa całkowita: 985 (950) kg
Napęd: BM-6a: 1 × silnik rzędowy o układzie V Hispano-Suiza 8Be (Hispano-Suiza 8Ab) o mocy 180 KM

BM-6b: 1 × silnik gwiazdowy Wright Whirlwind J5 o mocy 220 KM

Osiągi

Prędkość maksymalna: 192 km/h
Prędkość przelotowa: 165 km/h
Prędkość minimalna: 85 km/h
Prędkość lądowania: 90 km/h
Zasięg: 550 (450) km
Pułap: 3800 m
Prędkość wznoszenia: 4 m/s
Obciążenie powierzchni: 56 kg/m²

Uzbrojenie

1 × zsynchronizowany karabin Vickers kal. 7,7 mm w kadłubie

Bibliografia

Bartel BM-6, 1930. samolotypolskie.pl. [dostęp 2016-07-21].
Andrzej Glass: Polskie konstrukcje lotnicze do 1939. T. 1. Sandomierz: Stratus, 1 kwietnia 2004. ISBN 83-916327-8-4.
Andrzej Morgała: Samoloty wojskowe w Polsce: 1924-1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 2003. ISBN 83-1109-319-9.
Andrzej Morgała. Ostatni Bartel BM-7. „Lotnictwo z szachownicą”. Wydawnictwo Sanko.

[CITEREFsamolotypolskie.pl2016-1] 1 2 3 4 5 6 7 samolotypolskie.pl 2016 ↓.

[CITEREFMorgałaLotnictwo_z_szachownicą-2] Morgała i Lotnictwo z szachownicą ↓.

[CITEREFGlass2004-3] Glass 2004 ↓.

[CITEREFMorgała2003-4] Morgała 2003 ↓.

[:1-5] 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 obcej produkcji lub konstrukcji, używane przez Wojsko Polskie

[1]

[2]

[3]

[4]

[A]

Myśliwskie	Albatros D.II^[A] Albatros D.III^[A] Albatros D.III (Oef)^[A] Albatros D.V^[A] Ansaldo A.1 Balilla^[A] Ansaldo SVA.5^[A] Blériot-SPAD S.51^[A] Blériot-SPAD S.61^[A] Bristol F.2 Fighter^[A] Fokker D.VII^[A] Fokker D.VIII^[A] Halberstadt C.V^[A] Halberstadt CL.II^[A] Halberstadt CL.IV^[A] Hannover CL.II^[A] Hannover CL.V^[A] Martinsyde F.4^[A] Nieuport 16^[A] Nieuport 17^[A] Nieuport 23^[A] Nieuport 24^[A] Nieuport 27^[A] Pfalz D.XII^[A] PWS-A^[A] PWS-10 PZL P.7 PZL P.11 RAF S.E.5^[A] Sopwith Camel^[A] Sopwith Dolphin^[A] SPAD S.VII^[A] SPAD S.XIII^[A] Wibault 70^[A]
Bombowe	Airco DH.9^[A] Albatros C.X^[A] Albatros C.XII^[A] Breguet 14^[A] Breguet 19^[A] Farman F-68 Goliath^[A] Fokker F.VII^[A] Friedrichshafen G.III^[A] Gotha G.IV^[A] PZL.23 Karaś PZL.37 Łoś Rumpler C.I^[A] LWS-6 Żubr
Samoloty rozpoznawcze i łącznikowe (towarzyszące)	AEG C.IV^[A] Albatros B.II^[A] Albatros C.I^[A] Albatros C.III^[A] Albatros C.V^[A] Albatros C.VII^[A] Albatros C.X^[A] Albatros C.XII^[A] Albatros C.XV^[A] Anatra Anasal^[A] Ansaldo A.300^[A] Ansaldo SVA-9^[A] Aviatik C.III^[A] Breguet 14^[A] Breguet 19^[A] De Havilland DH.60 Moth^[A] DFW C.V^[A] Hannover CL.II^[A] Hansa-Brandenburg C.I^[A] Lloyd C.II^[A] Lloyd C.IV^[A] Lloyd C.V^[A] Lublin R.X Lublin R.XIII LWS-3 Mewa LVG B.I^[A] LVG C.II^[A] LVG C.V^[A] LVG C.VI^[A] Oeffag C.I^[A] Oeffag C.II^[A] Potez XV^[A] Potez XXV^[A] Potez XXVII^[A] PWS-5 PZL Ł.2 Rumpler C.I^[A] Rumpler C.VII^[A] Rumpler C.VIII^[A] RWD-14 Czapla Salmson 2^[A]
Szkolne	Albatros B.I^[A] Albatros B.II^[A] LVG B.I^[A] Bartel BM-4 Bartel BM-5 Hansa-Brandenburg B.I^[A] Caudron G.III^[A] Hanriot H.19^[A] Hanriot H.28 Morane-Saulnier MS.35^[A] PWS-12 PWS-16 PWS-18 PWS-26 Rumpler C.VIII^[A] RWD-8 Lublin R.VIII Lublin R.XIV RWD-17
Szturmowe	Albatros J.I^[A]
Transportowe i sanitarne	Lublin R.XVI LWS-2
Wodnosamoloty	CANT Z.506^[A] CAMS-30^[A] Friedrichshafen FF.33^[A] Friedrichshafen FF.49^[A] Latham 43^[A] LeO H.13^[A] LeO H.135B3^[A] Lublin R.VIII Lublin R.XIII Lübeck-Travemünde F4^[A] Macchi M.9^[A] Schreck FBA-17H^[A]
Balony i sterowce	Parseval-Sigsfeld^[A] Caquot typ R^[A] WBS-Caquot DB^[A] WBS-Caquot N-NN^[A] WBS model 39 WBS Jumping WBS E2 Zodiac VZ-11 Lech^[A] Gwiazda Polski
Samoloty prototypowe	Bartel BM-2 Bartel BM-3 Bartel BM-6 CWL WZ-X Lublin R-XX Nikol A-2 PWS-1 PWS-6 PWS-11 PWS-15 PWS-19 PWS-33 Wyżeł PWS-35 Ogar PWS-40 Junak PZL P.1 PZL P.6 PZL P.8 PZL.12 PZL.38 Wilk PZL.42 PZL.46 Sum PZL.50 Jastrząb
Projekty	Bartel BM-1 CWL WZ-VIII CWL WZ-IX Pteranodon PWS-2 PWS-3bis PWS-20ter/hydro PWS-22 PWS-23 PWS-40 PWS-42 PZL.3 PZL.8 PZL.9 PZL.15 PZL.18 PZL P.28 PZL.39 PZL.45 Sokół PZL.48 Lampart PZL.49 Miś PZL.53 Jastrząb II PZL.54 Ryś PZL.55 PZL.56 Kania PZL Łosoś RWD-22 RWD-25 WBS LOPP (sterowiec)
Produkowane na eksport	PZL P.24 PZL.43