Strażnica WOP Cedynia

Strażnica Wojsk Ochrony Pogranicza Cedynia – zlikwidowany pododdział Wojsk Ochrony Pogranicza pełniący służbę graniczą^[b] na granicy z Niemiecką Republiką Demokratyczną/Republiką Federalną Niemiec^[c].

Strażnica Straży Granicznej w Cedyni – zlikwidowana graniczna jednostka organizacyjna Straży Granicznej realizująca zadania bezpośrednio w ochronie granicy państwowej z Republiką Federalną Niemiec.

Strażnica została sformowana w 1945 w strukturze 12 komendy odcinka Chojna jako 56 strażnica WOP^[3] o stanie 56 żołnierzy. Kierownictwo strażnicy stanowili: komendant] strażnicy, zastępca komendanta do spraw polityczno-wychowawczych i zastępca do spraw zwiadu. Strażnica składała się z dwóch drużyn strzeleckich, drużyny fizylierów, drużyny łączności i gospodarczej. Etat przewidywał także instruktora do tresury psów służbowych oraz instruktora sanitarnego^[4].

W 1947 strażnica została przeformowana na strażnicę I kategorii o stanie 55 wojskowych^[5].

W związku z reorganizacją oddziałów WOP, 24 kwietnia 1948 54 strażnica OP Cedynia została włączona w struktury 40 batalionu Ochrony Pogranicza, a 1 stycznia 1951 122 batalionu WOP w Chojnie^[6][7].

Od 15 marca 1954 wprowadzono nową numerację strażnic^[d], a cedyńska strażnica otrzymała nr 54 w skali kraju^[5][9]. W czasie kolejnej reorganizacji strażnica została przekazana 121 batalionowi WOP^[5].

W 1956 rozpoczęto numerowanie strażnic na poziomie brygady^[10] , a w marcu 1956 54 strażnica WOP Cedynia powróciła do 122 batalionu Chojna i została przeformowania na 1 strażnicę WOP Cedynia kategorii II^[11]. Po reorganizacji 122 batalionu WOP Chojna w 1958^[e], strażnica Cedynia posiadała numer 5^[12].

1 stycznia 1960, 25 strażnica WOP Cedynia IV kategorii była w strukturach 122 batalionu WOP Chojna^[13] . Rozkazem organizacyjnym dowódcy WOP nr 0148 z 2.09.1963 przeformowano strażnicę lądową kategorii IV Cedynia na 17 strażnicę WOP rzeczną kategorii I^[14]. Lata 60., w skład obsady strażnic włączono załogi jednostek pływających, a wiec sterników i motorzystów, którzy tym samym wzmocnili kadrę techniczną^[15]. 1 stycznia 1964, 17 strażnica WOP Cedynia rzeczna I kategorii była w strukturach ww. batalionu w Chojnie^[14].

Od stycznia 1968 strażnica w Cedyni podlegała bezpośrednio dowódcy 9 Pomorskiej Brygady WOP^[11].

W kwietniu 1976 Wojska Ochrony Pogranicza przeszły na dwuszczeblowy system zarządzania. Strażnica WOP Czelin podporządkowana została bezpośrednio pod sztab 12 Pomorskiej Brygady WOP w Szczecinie^[16], a w drugiej połowie 1984 utworzono batalion graniczny Pomorskiej Brygady WOP w Chojnie^[17] i w jego strukturach funkcjonowała Strażnica WOP Lądowa rozwinięta w Cedyni^[11]. 1 listopada 1989 rozformowano batalion graniczny Pomorskiej Brygady WOP w Chojnie i strażnicę podporządkowano bezpośrednio dowódcy Pomorskiej Brygady WOP w Szczecinie, już jako Strażnica WOP Lądowa kadrowa w Cedyni^[f]. Tak funkcjonowała do 15 maja 1991. Żołnierze służby zasadniczej WOP z ostatnich poborów nadal pełnili służbę w strażnicy.

Straż Graniczna:

16 maja 1991 ochronę granicy państwowej przejęła nowo sformowana Straż Graniczna. Strażnica w Cedyni została włączona w struktury Pomorskiego Oddziału Straży Granicznej w Szczecinie^[18] i przyjęła nazwę Strażnica Straży Granicznej w Cedyni (Strażnica SG w Cedyni)^[16].

W 2000 począwszy od Komendy Głównej SG, Oddziałów SG i na końcu strażnic SG oraz GPK SG, rozpoczęła się reorganizacja struktur Straży Granicznej związana z przygotowaniem Polski do wstąpienia, do Unii Europejskiej i przystąpieniem do Traktatu z Schengen. Podczas restrukturyzacji wprowadzono kompleksową ochronę granicy już na najniższym szczeblu organizacyjnym tj. strażnica i graniczna placówka kontrolna. Wprowadzona całościowa ochrona granicy zniosła podział na graniczne jednostki organizacyjne ochraniające tylko tzw. „zieloną granicę” i prowadzące tylko kontrole ruchu granicznego. W wyniku tego, 2 stycznia 2003, nastąpiło zniesie strażnicy SG w Cedyni^[g]. Ochraniany przez strażnicę odcinek granicy państwowej, wraz z obiektami i obsadą etatową przejęła Graniczna Placówka Kontrolna Straży Granicznej w Osinowie Dolnym^[19].

Początkowo strażnica Cedynia ochraniała odcinek granicy państwowej wzdłuż Odry od Osinowa Dolnego (wyłącznie) do Bielinka. Linię zaporową wytyczono od folwarku przez Lubiechów Górny do leśnictwa Trzypole. Strażnica wystawiła też placówkę w Bielinku^[20], którą w 1947 przekazała do 57 strażnicy WOP^[5].

W 1960, 9 strażnica WOP III kategorii ochraniała odcinek granicy państwowej o długości 11300 m:

• Włącznie od znaku granicznego nr 631, wyłącznie do znaku gran. nr 649.

W latach 80. Strażnica WOP Cedynia w miejscowości Siekierki, w rejonie mostu kolejowego (obecnie ścieżka rowerowa) miała swoją placówkę, która wystawiała stały posterunek graniczny Pg na moście – znak graniczny nr 619.

Straż Graniczna:

1 marca 1993 na odcinku strażnicy została utworzona Graniczna Placówka Kontrolna Straży Granicznej w Osinowie Dolnym, której załoga wykonywała kontrolę graniczną osób, towarów i środków transportu w przejściach granicznych:

• Osinów Dolny-Hohenwutzen (drogowe)
• Osinów Dolny-Hohensaaten (rzeczne).

• 1968 – Stocznia Marynarki Wojennej przekazała dla WOP pierwszą partię kutrów rozpoznawczych, które skierowano do służby rzecznej na odrzańskim odcinku granicy zachodniej Pomorskiej Brygady WOP (W latach następnych zaopatrzono w nie pozostałe strażnice rzeczne)^[21].
• 1976 – wycofano z granicy rowery, zastępując je motocyklami małolitrażowymi; WSK-175 dla kadry i WSK-125 dla żołnierzy służby zasadniczej (5–13 motocykli w zależności od obsady i na jakiej granicy). Wyposażone w łączność radiową motocykle stały się podstawowym środkiem transportu w służbie patrolowej i rozpoznawczej^[22].
• 13 grudnia 1981–22 lipca 1983 – (stan wojenny w Polsce), normę służby granicznej dla żołnierzy podwyższono z 8 do 12 godzin na dobę. Patrole wysyłane w teren zostały wzmocnione. Wyeliminowano służby składające się z jednego żołnierza. Ścisłą kontrolą objęto całą strefę nadgraniczną, sięgając niekiedy głębiej. Niektóre szlaki turystyczne zostały zamknięte, a ruch w strefie nadgranicznej został znacznie ograniczony. W stan gotowości były postawione wszystkie pododdziały odwodowe. Wzmocniono kontrolę ruchu jednostek pływających^[23].

• 55 strażnica WOP Rudnica ⇔ 57 strażnica WOP Piasek – 1946^[3]
• 55 strażnica OP Stara Rudnica ⇔ 57 strażnica OP Piasek – 1949
• 53 strażnica WOP Kostrzynek III kat. ⇔ 55 strażnica WOP Piasek III kat. – 15.04.1954^[9]
• 25 strażnica WOP Kostrzynek II kat. ⇔ 2 strażnica WOP Piasek II kat. – 1956^[10] 
• 4 strażnica WOP Kostrzynek ⇔ 6 strażnica WOP Piasek – 1958^[12]
• 26 strażnica WOP Kostrzynek IV kat. ⇔ 24 strażnica WOP Piasek III kat. – 1.01.1960^[13] 
• 18 strażnica WOP Kostrzynek rzeczna I kat. ⇔ 16 strażnica WOP Piasek rzeczna I kat. – 1.01.1964^[14]
• Strażnica WOP Lądowa kadrowa Czelin ⇔ Strażnica WOP Lądowa kadrowa w Chojnie – 1.11.1989^[h]

Straż Graniczna:

• Strażnica SG w Czelinie ⇔ Strażnica SG w Chojnie – 16.05.1991^[16].

• ppor. Antoni Biaduń (10.1945–09.1946)^[24]
• por. Witold Samujło (09.1946–01.1947)^[24]
• por. Henryk Suszek (07.1947–04.1950)^[24]
• ppor. Ryszard Machalski (05.1950–05.1951)^[24]
• chor. Edward Maniawski (05.1951–02.1953)^[24]
• chor./ppor. Lech Żelazny (1.03.1953^[25]–08.1961)^[24]
• kpt. Eustachy Wołoszyn (08.1961–12.1966)^[24]
• kpt. Józef Fit (12.1966–10.1976)
• st. chor. sztab. Czesław Marzantowicz p.o. (10.1976–04.1986)^[24]
• por. Krzysztof Szaniec (04.1986–1.04.1991^[i])^[24]

Komendanci strażnicy SG:

• Krzysztof Szaniec (od 2.04.1991^[j])
• por. SG Dariusz Makowski (05.1996–05.1997)
• Wiesław Bobrel
• Robert Biliński
• Arkadiusz Małecki
• Zbigniew Żurawiecki.

• Miłosz Filipowiak, Karolina Piekarz, Patryk Rybak: Z dziejów organizacji służby granicznej w Cedyni (1945–2003) w: „Cedynia i okolice poprzez wieki”. Chojna, Szczecin: Towarzystwo Historyczno-Kulturalne „Terra Incognita”, 2013. ISBN 978-83-932245-6-2.
• Zenon Jackiewicz: Wojska Ochrony Pogranicza (1945–1991). Krótki informator historyczny. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909304-3-9.
• Halina Łach: System ochrony polskiej granicy państwowej. Olsztyn: Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych. Wydział Humanistyczny UWM, 2013. ISBN 978-83-935593-8-1.
• Henryk Dominiczak: Zarys historii Wojsk Ochrony Pogranicza 1945–1985. Warszawa: Wojskowa Drukarnia w Łodzi, 1985, s. 1–356. (pol.).
• Jerzy Prochwicz: Wojska Ochrony Pogranicza 1945–1965. Piotrków Trybunalski: Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, 2011. ISBN 978-83-7726-027-2.
• Ryszard Techman: Pomorski Oddział Straży Granicznej w Szczecinie. W: Leszek Elas [patronat]: Straż Graniczna w dwudziestoleciu 1991–2011. Materiały poseminaryjne - Tom II. Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej im. Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego, 2011. ISBN 978-83-909484-4-7.
• Emilia Szczygieł-Lembicz. Jednostka wojskowa w Chojnie na tle powstania i organizacji Pomorskiej Brygady WOP w latach 1945–1961 w:. „Rocznik Chojeński. Pismo Historyczno-Społeczne”. t. 2, 2010. Chojna: Towarzystwo Historyczno-Kulturalne „Terra Incognita”. ISSN 2080-9565. 
• Andrzej Wyganowski: w: Andrzej Wojtaszak, Kazimierz Kozłowski, „Żołnierz polski na Pomorzu Zachodnim X–XX wiek” : materiały z sesji naukowej z 10 listopada 1999 r. Szczecin: Oddział Edukacji Obywatelskiej, 2001. ISBN 83-86992-76-X.
• Archiwum Straży Granicznej, zespół archiwalny DWOP, sygn. 1842/6, Historia Pomorskiej Brygady Wojsk Ochrony Pogranicza. Szczecin 1961.
• Regulamin Służby Granicznej Część I – Zasady Ogólne, t. WOP 1/67, Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej Szefostwo Wojsk Ochrony Pogranicza, 1968, s. 1–88 .
• Archiwum SG, DWOP, sygn. 217/143, Wykazy dyslokacyjne Wojsk Ochrony Pogranicza 1946. Wykaz strażnic i miejsc ich rozlokowania adresowany do Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego i Ministerstwa Spraw Zagranicznych z 4 maja 1946.
• Archiwum SG, zespół archiwalny DWOP, sygn. 1284/200, Struktury organizacyjno-dyslokacyjne. Dyslokacja jednostek Wojsk Ochrony Pogranicza z 8 kwietnia 1954.
• Archiwum SG, zespół archiwalny DWOP, sygn. 1284/200, Struktury organizacyjno-dyslokacyjne. Wykaz dyslokacyjny etatowych oddziałów i pododdziałów Wojsk Ochrony Pogranicza z 18 maja 1957.
• Archiwum SG, zespół archiwalny DWOP, sygn. 1400/3, k. 590–620; Rozkazy zarządzenia i wytyczne w zakresie wszelkiego rodzaju zaopatrzenia. Wykaz dyslokacyjny jednostek i pododdziałów WOP na dzień 1 stycznia 1964.
• Archiwum Straży Granicznej, Wykazy dyslokacyjne jednostek i pododdziałów Wojsk Ochrony Pogranicza.
• Archiwum Straży Granicznej, Wykaz dyslokacyjny etatowych pododdziałów Wojsk Ochrony Pogranicza z 20 października 1956. Szczecin.