Alfabet francuski

Alfabet francuski (fr. Alphabet du français) – alfabet dwuszeregowy oparty na alfabecie łacińskim, używany do zapisu języka francuskiego. Składa się z 26 podstawowych liter łacińskich, z których 7 może być opatrzonych znakami diakrytycznymi (mianowicie: akcenty ostre i przeciągłe, cedylle, grawisy i dierezy) sumując 14 różnych znaków oraz występują 2 ligatury. Jednakże ligatury i litery opatrzone znakiem diakrytycznym nie są uważane za oddzielne litery, więc nie są brane pod uwagę w podstawowym porządku alfabetycznym. Wszystkie litery mogą występować w formie minuskuły, jak i majuskuły.

Litery

Litera Nazwa Nazwa (IPA) Znaki diakrytyczne i ligatury
Aa/ɑ/Àà, Ââ, Ææ
B/be/
C/se/Çç
D/de/
Ee/ə/Éé, Èè, Êê, Ëë
Feffe/ɛf/
G/ʒe/
Hache/aʃ/
Ii/i/Îî, Ïï
Jji/ʒi/
Kka/ka/
Lelle/ɛl/
Memme/ɛm/
Nenne/ɛn/
Oo/o/Ôô, Œœ
P/pe/
Qqu/ky/
Rerre/ɛʁ/
Sesse/ɛs/
T/te/
Uu/y/Ùù, Ûû, Üü
V/ve/
Wdouble vé/dubləve/
Xixe/iks/
Yi grec/iɡʁɛk/Ÿÿ
Zzède/zɛd/

Litery diakrytyczne

We francuskim używa się 5 różnych znaków diakrytycznych, mianowicie: akcent ostry (fr. accent aigu), akcent przeciągły (fr. accent circonflexe), cedylla (fr. cédille), grawis (fr. accent grave) i diereza (fr. tréma), które razem stwarzają 14 liter diakrytycznych. Najczęściej modyfikują one samogłoski, iż jedynie w przypadku ⟨ç⟩ modyfikowana jest spółgłoska, tymczasem aż 6 samogłosek może być opatrzonych znakami diakrytycznymi, czyli ⟨a,e,i,o,u,y⟩.

  • Akcent ostry: Zamienia ⟨e⟩ w /e/.
  • Gravis: Zamienia ⟨e⟩ w /ɛ/. Używany wraz z ⟨a,u⟩, rozróżnia homonimy
  • Akcent przeciągły: Najczęściej jest odniesieniem językowym do łaciny, wskazującym, że po akcentowanej samogłosce występowała kiedyś jedna lub więcej obecnie nie wymawianych liter. Również zmienia wymowę ⟨a,e,o⟩ na /ɑ, ɛ, o/, i odróżnia homonimy.
  • Diereza: Nakazuje samodzielną wymowę samogłoski, zamiast wymowy dwuznaku.
  • Cedylla: Zamienia ⟨c⟩ na /s/, w sytuacjach gdzie powinno być wymawiane /k/.
Tabela występowania znaków diakrytycznych
DiacritiqueA aE eI iO oU uY y C c
Akcent ostryÉ é
GrawisÀ àÈ èÙ ù
Akcent przeciągły âÊ êÎ îÔ ôÛ û
DierezaË ëÏ ïÜ üŸ ÿ
Cedylla Çç

Ligatury

We francuskim istnieją dwie ligatury:

  • e w a (fr. e dans l'a) Ææ (np. tænia, æquo)
  • e w o (fr. e dans l'o) Œœ (np. œil, fœtus, bœuf)

⟨Æ⟩ jest dosyć rzadkie, występuje w miejsce łacińskiego dwuznaku ⟨ae⟩, i greckiego ⟨ai⟩, reprezentuje /e/[1].⟨Œ⟩ to obowiązkowe skrócenie ⟨oe⟩ w niektórych słowach. Większość z nich to rodzime słowa francuskie z wymową /œ/ lub /ø/ , np. cœur („serce”) /kœʁ/, nœud („węzeł”) /nø/, sœur („siostra”) /sœʁ/, œuf („jajko”) /œf/, vœu („ślub”) /vø/. Najczęściej pojawia się jako ⟨œu⟩. W wyrazach pochodzenia greckiego, dawniej bywał wymawiany jako /e/ lecz współcześnie wymowa ta zanika na rzecz /œ,ø/.

Wymowa

Bibliografia

Przypisy

  1. La ligature æ. [dostęp 2025-02-16].