Bezirk Rzeszów

Powiat Rzeszów
Bezirk Rzeszów
powiat
1854–1867
Ilustracja
Państwo

 Austro-Węgry

Kraj związkowy

Królestwo Galicji i Lodomerii

Powiat

cyrkuł rzeszowski

Siedziba

Rzeszów

Data powstania

1854

Data likwidacji

1867

Powierzchnia

6,0 mil²

Populacja (1854)
• liczba ludności


31.988

Języki urzędowe

niemiecki

Szczegółowy podział administracyjny
Plan
Liczba gmin katastralnych (1854)

39 (w tym 1 miasto i 1 miasteczko)

brak współrzędnych

Bezirk Rzeszów – dawny powiat (Bezirk) kraju koronnego Królestwo Galicji i Lodomerii, funkcjonujący w latach 1854–1867. Siedzibą starostwa było miasto Rzeszów.

Historia

Bezirk Rzeszów utworzono w ramach reformy uwłaszczeniowej z okresu Wiosny Ludów (1848–1849), która likwidowała jurysdykcję właściciela ziemskiego nad poddanymi. W Galicji, dominium – jako podstawowa jednostka administracyjna i filar systemu feudalnego straciło rację bytu. Konieczne stało się zatem wprowadzenie nowego systemu administracyjnego, którego zręby powstały w latach 1851–1855. Nowy trójstopniowy podział administracyjny objął 21 cyrkułów (niem. Kreise), 179 małych powiatów (niem. Bezirke) i ponad 6000 gmin (niem. Gemeinde)[1].

Bezirk Rzeszów objął obszar o wielkości 6,0 mil², zamieszkany przez 31.988 ludzi i podzielony na 39 gmin katastralnych, w tym jedno miasto (Rzeszów) i jedno miasteczko (Sędziszów). Wszedł w skład cyrkułu rzeszowskiego, jako jeden z jego jedenastu powiatów[2]. Powiat miał specyficznie rozczłonkowaną wschodnią granicę, szczegółnie w rejonie Pogwizdowa.

Po nadaniu Galicji autonomii oraz powołaniu samorządu gminnego i powiatowego w 1865 zlikwidowano cyrkuły (Kreise). Dotychczasowe małe powiaty (Bezirke) w liczbie 179, utrzymały się do 1867 roku, kiedy to w następstwie kolejnej reformy administracyjnej (23 stycznia 1867) zostały zastąpione przez 74 większych powiatów[1][3]. Obszar zniesionego Bezirk Rzeszów wszedł wtedy w skład nowych powiatów: rzeszowskiego, ropczyckiego i łańcuckiego (vide podział w tabeli poniżej)[4][5]. 19 czerwca 1867 i 1 stycznia 1881 częściowo zmieniono granice powiatów ropczyckiego i rzeszowskiego[6][7]. 9 lutego 1902 gminę Ruska Wieś oraz części gmin Staroniwa (przysiółki Podzamcze, Psiarnisko i Wygnaniec) i Drabinianka (przysiółek Maćkówka) włączono do miasta Rzeszowa[8].

Podział administracyjny (1854)

Podział administracyjny Bezirk Rzeszów w 1854 roku[2]
Lp. Gmina jednostkowa Powierzchnia Ludność Powiat w 1867 po zniesieniu
1 Rzeszów (M) 342 6441 rzeszowski
2 Ruska Wieś z Rudkami 348 674 rzeszowski[9]
3 Staromieście Górne i Dolne oraz Miłocin 2281 1007 rzeszowski
4 Drabinianka[10] 720 566 rzeszowski[11]
5 Staroniwa, Wygnaniec i Psiarnisko z Podzamczem 1473 473 rzeszowski[12]
6 Załęże i Pobitno 1670 635 rzeszowski
7 Zwięczyca 1870 580 rzeszowski
8 Przybyszówka 3285 896 rzeszowski
9 Boguchwała (vel Pietraszówka) 1650 714 rzeszowski
10 Lutoryż 1910 579 rzeszowski
11 Niechobrz 3769 1114 rzeszowski
12 Racławówka z Zabierzowem i Kielanówka 1763 385 rzeszowski
13 Zgłobień 2445 670 rzeszowski
14 Wola Zgłobieńska 2573 611 rzeszowski
15 Błędowa 757 263 rzeszowski
16 Nosówka 1040 357 rzeszowski
17 Bzianka 702 199 rzeszowski
18 Świlcza 3252 1963 rzeszowski
19 Woliczka 680 303 rzeszowski
20 Trzciana 2046 1045 ropczycki[13]
21 Dąbrowa 1367 540 ropczycki[14]
22 Będziemyśl 1024 478 ropczycki
23 Klęczany 1400 506 ropczycki
24 Olchowa z Lipiem 1335 557 ropczycki
25 Sielec 763 198 ropczycki
26 Sędziszów (m) 678 1986 ropczycki
27 Przedmieście z Podlesiem 700 ropczycki
28 Kawęczyn z Księżomostem 817 445 ropczycki
29 Krzywa i Poręby 1936 749 ropczycki
30 Wolica Ługowa 724 320 ropczycki
31 Wolica Piaskowa z Potokiem 1300 396 ropczycki
32 Malawa z Boreczkiem 2204 1007 rzeszowski
33 Wilkowyja 568 rzeszowski
34 Łąka 2440 1131 rzeszowski
35 Łukawiec 2270 1639 rzeszowski
36 Palikówka 1200[15] 667 rzeszowski
37 Pogwizdów 2360 577 łańcucki
38 Terliczka 344 385 rzeszowski
39 Krasne z Wólką 2420 932 rzeszowski

Objaśnienie:

(M) = miasto; (m) = miasteczko

Przypisy

  1. 1 2 Krzysztof Ostafin, Podziały administracyjne Galicji 1857 – 1910 [online], ArcGIS StoryMaps, 13 marca 2024 [dostęp 2025-03-10].
  2. 1 2 Allgemeines Landes-Gesetz- und Regierungsblatt für das Kronland Galizien und Lodomerien mit den Herzogthümern Auschwitz und Zator und dem Großherzogthume Krakau. Jahrgang 1854, Lemberg 1855.
  3. ↑ Krzysztof Ostafin i inni, Problem doboru jednostek odniesienia przestrzennego w integracji danych z drugiej połowy XIX i początku XX w. z terenów Galicji i Śląska Austriackiego, „Studia Geohistorica” (8), 2020, s. 194–212, DOI: 10.12775/SG.2020.09, ISSN 2300-2875 [dostęp 2025-03-10].
  4. ↑ Verordnung des Staatsministeriums vom 23 Jänner 1867 über die Reform des politischen Verwaltung in den Königreich Galizien und Lodomerien mit dem Großherzogtum Krakau und den Herzogtümern Auschwitz und Zator
  5. ↑ Polona [online], polona.pl [dostęp 2025-03-10].
  6. ↑ Verordnung des Ministers des Innern vom 19 Juni 1867, betreffend mehrere Aenderungen der neuen administrativen Bezirks-Abgränzung in den Königreich Galizien und Lodomerien mit dem Großherzogtum Krakau
  7. ↑ Dz. U. Kr. z 1881, cz. 3, nr 18
  8. ↑ Dziennik Ustaw i Rozporządzeń Krajowych dla Królestwa Galicyi i Lodomeryi wraz z Wielkiem Księstwem Krakowskiem. 1902, Nr 24
  9. ↑ 9 lutego 1902 włączono do miasta Rzeszowa.
  10. ↑ Niewielka część Drabinianki weszła w skład Bezirk Tyczyn (gminy Budziwój).
  11. ↑ 9 lutego 1902 włączono częściowo do miasta Rzeszowa (przysiółek Maćkówka).
  12. ↑ 9 lutego 1902 włączono częściowo do miasta Rzeszowa (przysiółki Podzamcze, Psiarnisko i Wygnaniec).
  13. ↑ 19 czerwca 1867 włączono do powiatu rzeszowskiego.
  14. ↑ 1 stycznia 1881 włączono do powiatu rzeszowskiego.
  15. ↑ Błędnie podano 120.

Bibliografia

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.