Bezirk Krościenko

Powiat Krościenko
Bezirk Krościenko
powiat
1854–1867
Ilustracja
Państwo

 Austro-Węgry

Kraj związkowy

Królestwo Galicji i Lodomerii

Powiat

cyrkuł sądecki

Siedziba

Krościenko

Data powstania

1854

Data likwidacji

1867

Powierzchnia

8,9 mil²

Populacja (1854)
• liczba ludności


21.352

Języki urzędowe

niemiecki

Szczegółowy podział administracyjny
Plan
Liczba gmin katastralnych (1854)

33 (w tym 1 miasteczko)

brak współrzędnych

Bezirk Krościenko – dawny powiat (Bezirk) kraju koronnego Królestwo Galicji i Lodomerii, funkcjonujący w latach 1854–1867. Siedzibą starostwa było miasteczko Krościenko.

Kontekst historyczny

Bezirk Krościenko utworzono w ramach reformy uwłaszczeniowej z okresu Wiosny Ludów (1848–1849), która likwidowała jurysdykcję właściciela ziemskiego nad poddanymi. W Galicji, dominium – jako podstawowa jednostka administracyjna i filar systemu feudalnego straciło rację bytu. Konieczne stało się zatem wprowadzenie nowego systemu administracyjnego, którego zręby powstały w latach 1851–1855. Nowy trójstopniowy podział administracyjny objął 21 cyrkułów (niem. Kreise), 179 małych powiatów (niem. Bezirke) i ponad 6000 gmin (niem. Gemeinde)[1].

Krościenko, podobnie jak inne mniejsze miasta państwowe, było pod zarządem dominium. Zarząd ten nazywano kamerarią miejską (städtische Kämmerei). Miasteczko funkcjonowało w podobny sposób jak miasta w prywatnych majątkach. Ustrój prawie nie zmienił się od czasów przedrozbiorowych[2]. Właścicielem dominium Krościenko był w 1850 roku Michał Dziewolski, a zarządcą był Teofil Jędrzejowski. W 1853 roku zarządcą był Anton Gerzabek. W 1850 roku utworzono w Krościenku c.k. urząd skarbowy[2]. W 1851 roku ogłoszono utworzenie starostw powiatowych i sądów powiatowych oraz obwieszczono, gdzie znajdą się ich siedziby. Cyrkuły miały działać do 1865 roku. W Krościenku głównym poborcą podatkowym mianowano Austriaka Alexandra Wolframa, a kontrolerem (drugą osobą w urzędzie) został Prosper Fontany, poprzednio pracujący w nowosądeckim magistracie[3][4]. Woźnym urzędu został Polak – Jan Wesołowski. Kancelaria i kasa urzędu tymczasowo mieściły się w karczmie ratuszowej[3]. W 1854 roku poborcą był Ignaz Sieradzki[5], a w 1856 roku – Joseph Rotter[6]. W 1853 roku uruchomiono w miasteczku urząd pocztowy. Ekspedytorem został Wojciech Andruszkiewicz[5] (lub Andrusikiewicz[3]), miejscowy organista i nauczyciel[3]. W 1854 roku podjęto decyzję o utworzeniu w zachodniej Galicji 68 małych powiatów sądowo-administracyjnych (gemischte), przy czym ich siedziby i – najprawdopodobniej – kształt terytorialny wzorowano na istniejących już powiatach podatkowych[2].

Powiat

Bezirk Krościenko objął obszar o wielkości 8,9 mil², zamieszkany był przez 21.352 ludzi i podzielony na 33 gminy katastralne, w tym jedno miasteczko (Krościenko). Do powiatu należały (pisownia z epoki): Biała Woda, Czarna Woda, Czernice, Czorsztyn, Grywałd, Hałuszowa, Huba, Jaworki, Kamieniec, Kiczna, Kluszkowce, Krościenko, Krośnica, Łączki, Maniów, Maszkowice, Mizerna, Ochotnica, Sigulina (obecnie Sygulina – część wsi Maniowy), Sromowce niżnie, Sromowce wyżnie, Szczawa, Szczawnica wyźnia, Szczawnica niźnia, Szczeresz, Szlachtowa, Tylka, Tylmanowa, Wola Kosnowa, Wola pokulina, Wolaki (obecnie przysiółek Łącka), Wiesendorf, Zabrzeż, Zagorzyn, Zalesie, Zasadne, Zarzyce i Zbłudza[6]. Powiat wszedł w skład cyrkułu sądeckiego, jako jeden z jego dziesięciu powiatów[7].

W 1855 roku utworzono dwa nowe urzędy: obwodowy (Bezirksamt) z naczelnikiem, zwanym również starostą – do spraw politycznych i sądowy (Gerichtsamt), z adiunktem – do spraw cywilnych. W sądzie pracowali – poza adiunktem – koncypient (początkujący urzędnik), woźny i klucznik więzienny. Przy sądzie pracował notariusz. DNa potrzeby sądu wybudowano na rynku obok ratusza nowy, parterowy budynek, około 1880 roku nadbudowano ten budynek o drewniane piętro[3]. o nowo utworzonego „c.k. Urzędu ksiąg gruntowych” (czyli hipoteki) zatrudniono dedykowanego urzędnika[3]. W latach 1847 i 1855 kameraria krościeńska zatrudniała tylko jednego policjanta[2].Zachowano dotychczasową pieczęć urzędu: baranek z chorągiewką otoczony napisem: Sigillum de Krościenko. Miasto pozostawało pod zarządem kamerarii miejskiej. Zgodnie ze spisem z 1856 roku powiat liczył 20 007 katolików, 2347 greko-katolików i 483 osób wyznania mojżeszowego[3].

Po nadaniu Galicji autonomii oraz powołaniu samorządu gminnego i powiatowego w 1865 zlikwidowano cyrkuły (Kreise). Dotychczasowe małe powiaty (Bezirke) w liczbie 179, utrzymały się do 1867 roku, kiedy to w następstwie kolejnej reformy administracyjnej (23 stycznia 1867) zostały zastąpione przez 74 większe powiaty[1][8]. Obszar zniesionego Bezirk Krościenko wszedł wtedy w skład nowych powiatów: nowosądeckiego, nowotarskiego i limanowskiego[9][10]:

  • w powiecie nowotarskim znalazły się (nazewnictwo zgodne ze źródłem): Czorsztyn, Grywałd, Huba, Hałuszowa, Kluszkowce, Krościenko, Maniów, Mizerna, Ochotnica, Sromowce niżne, Sromowce wyżne i Tylka,
  • w powiecie nowosądeckim znalazły się: Białawoda, Czarnawoda, Czarniec, Jaworki, Kiczna, Łącko, Maszkowice, Szczawnica, Szlachtowa, Tylmanowa, Zabrzeż, Zagorzyn z Wolą Piskuliną i Wolą Kosnową oraz Zarzyce,
  • w powiecie limanowskim znalazły się: Kamienica, Szczawa, Zalesie, Zasadne i Zbludza[11].

1 stycznia 1881 częściowo zmieniono granice tych powiatów, włączając sześć gmin dawnego Bezirk Krościenko z powiatu nowosądeckiego do powiatu nowotarskiego[12].

Mimo likwidacji powiatu krościeńskiego w 1867 roku, sąd powiatowy w tym miasteczku działał do 1955 roku (od 1919 roku pod nazwą „sąd grodzki”). Urząd skarbowy i areszt działały do 1955 roku[3]. Po likwidacji powiatu dotychczasowy jego naczelnik Mikołaj Kieryczyński objął urząd naczelnika sądu[3][13].

Starostowie

Podział administracyjny (1854)

Podział administracyjny Bezirk Krościenko w 1854 roku[7]
Lp. Gmina jednostkowa Powierzchnia Ludność Powiat w 1867 po zniesieniu
1 Krościenko (m) 4640 1106 nowotarski
2 Grywałd 2735 597 nowotarski
3 Tylka 600 189 nowotarski
4 Czerniec 855 333 nowosądecki
5 Łącko z Wolakami i Wiesendorfem 1920 1419[16] nowosądecki
6 Szczereż i Maszkowice 2185 639[17] nowosądecki
7 Zarzecze 1355 359 nowosądecki
8 Maniów 3750 905 nowotarski
9 Huba 430 127 nowotarski
10 Mizerna i Sygulina 1000 168 nowotarski
11 Szczawnica (Niżna i Wyżna) 5815 1410[18] nowosądecki[19]
12 Biała Woda 2015 505 nowosądecki[19]
13 Czarna Woda 1915 338 nowosądecki[19]
14 Jaworki (dwie części) 3460 711 nowosądecki[19]
15 Szlachtowa 3460 810 nowosądecki[19]
16 Ochotnica 8380 3093 nowotarski
17 Tylmanowa 6040 1415 nowosądecki[19]
18 Zabrzeż i Wietrznica 1720 625 nowosądecki
19 Czorsztyn 715 117 nowotarski
20 Hałuszowa 785 134 nowotarski
21 Kluszkowce 2000 435 nowotarski
22 Krośnica 1200 356 nowotarski
23 Sromowce Niżne 1605 484 nowotarski
24 Sromowce Wyżne 1205 474 nowotarski
25 Kamienica 3740 1281 limanowski
26 Kiczna 1385 367 nowosądecki
27 Szczawa 4435 759 limanowski
28 Wola Kosnowa 1445 500 nowosądecki
29 Wola Piskulina 599 nowosądecki
30 Zagorzyn 1255 477 nowosądecki
31 Zalesie 2170 454 limanowski
32 Zasadne 4555 381 limanowski
33 Zbłudza 1280 384 limanowski

Objaśnienie:

(M) = miasto; (m) = miasteczko

Przypisy

  1. 1 2 Krzysztof Ostafin, Podziały administracyjne Galicji 1857 – 1910 [online], ArcGIS StoryMaps, 13 marca 2024 [dostęp 2025-03-10].
  2. 1 2 3 4 Piotr Miodunka, Wybrane problemy rozwoju małych miast galicyjskich w okresie przedautonomicznym (1772–1866), „Zeszyty Naukowe”, 11 (935), Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, 2014, s. 23–43, DOI: 10.15678/ZNUEK.2014.0935.1102, ISSN 1898-6447.
  3. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Bronisław Krzan: Klejnot zagubiony w górach: 700-lecie Krościenka nad Dunajcem. Kraków: Polskie Towarzystwo Teologiczne, 1988, s. 140–143. ISBN 978-83-85017-41-7.
  4. ↑ Provinzial Handbuch der Königreich Galizien und Lodomerien für das Jahr 1850, Lwów: k.k. galizischen Aerarial Druckerei, 1850, s. 87, 291 [dostęp 2021-09-26] (niem.).
  5. 1 2 Provinzial Handbuch der Königreich Galizien und Lodomerien für das Jahr 1854, Lwów: k.k. galizischen Provinz – Staats Druckerei, 1854, s. 328 [dostęp 2021-09-26] (niem.).
  6. 1 2 3 Provinzial-Handbuch des Krakauer Verwaltungs-Gebietes für das Jahr 1856, Kraków: Carl Budweiser, 1856, s. 80–81 [dostęp 2021-09-26] (niem.).
  7. 1 2 Allgemeines Landes-Gesetz- und Regierungsblatt für das Kronland Galizien und Lodomerien mit den Herzogthümern Auschwitz und Zator und dem Großherzogthume Krakau. Jahrgang 1854, Lemberg 1855.
  8. ↑ Krzysztof Ostafin i inni, Problem doboru jednostek odniesienia przestrzennego w integracji danych z drugiej połowy XIX i początku XX w. z terenów Galicji i Śląska Austriackiego, „Studia Geohistorica” (8), 2020, s. 194–212, DOI: 10.12775/SG.2020.09, ISSN 2300-2875 [dostęp 2025-03-10].
  9. ↑ Verordnung des Staatsministeriums vom 23 Jänner 1867 über die Reform des politischen Verwaltung in den Königreich Galizien und Lodomerien mit dem Großherzogtum Krakau und den Herzogtümern Auschwitz und Zator
  10. ↑ Polona [online], polona.pl [dostęp 2025-03-10].
  11. ↑ Handbuch der politischen Behörden in Galizien für des Jahr 1867, Kraków 1867 [dostęp 2021-09-26] (niem.).
  12. ↑ Dz. U. Kr. z 1881, cz. 3, nr 18
  13. ↑ Galizisches Provinzial-Handbuch für des Jahr 1868, Lwów: Aerarial-Staats Druckerei, 1868, s. 275 [dostęp 2021-09-26] (niem.).
  14. ↑ Provinzial-Handbuch des Krakauer Verwaltungs-Gebietes für das Jahr 1857, Kraków: Carl Budweiser & Komp., 1857, s. 78–79 [dostęp 2021-09-26] (niem.).
  15. ↑ Handbuch des Statthalterei-Gebietes in Galizien für des Jahr 1866, Lwów: Aerarial-Staats Druckerei, 1866, s. 105 [dostęp 2021-09-26] (niem.).
  16. ↑ W tym w Łącku – 1209 mieszkańców, a w Wolakach i Wiesendorfie – 210.
  17. ↑ W tym w Szczereżu –178 mieszkańców, a w Maszkowicach – 461.
  18. ↑ W tym w Szczawnicy Niżnej – 522 mieszkańców, a w Szczawnicy Wyżnej – 888.
  19. 1 2 3 4 5 6 1 stycznia 1881 włączono do powiatu nowotarskiego.

Bibliografia

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.