Bezirk Tyczyn
| powiat | |
| 1854–1867 | |
_02.jpg) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Kraj związkowy | |
| Powiat |
cyrkuł rzeszowski |
| Siedziba | |
| Data powstania |
1854 |
| Data likwidacji |
1867 |
| Powierzchnia |
7,0 mil² |
| Populacja (1854) • liczba ludności |
|
| Języki urzędowe | |
| Szczegółowy podział administracyjny | |
 | |
| Liczba gmin katastralnych (1854) |
33 (w tym 2 miasteczka) |
.svg.png){kind=small}
Bezirk Tyczyn – dawny powiat (Bezirk) kraju koronnego Królestwo Galicji i Lodomerii, funkcjonujący w latach 1854–1867. Siedzibą starostwa było miasteczko Tyczyn.
Historia
Bezirk Tyczyn utworzono w ramach reformy uwłaszczeniowej z okresu Wiosny Ludów (1848–1849), która likwidowała jurysdykcję właściciela ziemskiego nad poddanymi. W Galicji, dominium – jako podstawowa jednostka administracyjna i filar systemu feudalnego straciło rację bytu. Konieczne stało się zatem wprowadzenie nowego systemu administracyjnego, którego zręby powstały w latach 1851–1855. Nowy trójstopniowy podział administracyjny objął 21 cyrkułów (niem. Kreise), 179 małych powiatów (niem. Bezirke) i ponad 6000 gmin (niem. Gemeinde)[1].
Bezirk Tyczyn objął obszar o wielkości 7,0 mil², zamieszkany przez 27.647 ludzi i podzielony na 33 gminy katastralne, w tym dwa miasteczka (Tyczyn i Jawornik). Wszedł w skład cyrkułu rzeszowskiego, jako jeden z jego jedenastu powiatów[2].
Po nadaniu Galicji autonomii oraz powołaniu samorządu gminnego i powiatowego w 1865 zlikwidowano cyrkuły (Kreise). Dotychczasowe małe powiaty (Bezirke) w liczbie 179, utrzymały się do 1867 roku, kiedy to w następstwie kolejnej reformy administracyjnej (23 stycznia 1867) zostały zastąpione przez 74 większych powiatów[1][3]. Obszar zniesionego Bezirk Tyczyn wszedł wtedy w skład nowych powiatów rzeszowskiego i łańcuckiego (vide podział w tabeli poniżej)[4][5]. 1 czerwca 1906 dwie gminy (Hucisko i Widaczów) wyłączono z powiatu rzeszowskiego i włączono do powiatu przeworskiego[6].
Podział administracyjny (1854)
| Lp. | Gmina jednostkowa | Powierzchnia | Ludność | Powiat w 1867 po zniesieniu |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Tyczyn (m) | 1670 | 1373 | rzeszowski |
| 2 | Budziwój z Przylaskiem i Drabinianką[7] | 3060 | 1232 | rzeszowski |
| 3 | Lubenia | 2896 | 1308 | rzeszowski |
| 4 | Siedliska | 1546 | 720 | rzeszowski |
| 5 | Sołonka | 1395 | 341 | rzeszowski |
| 6 | Hermanowa | 3005 | 863 | rzeszowski |
| 7 | Hyżne z Nieborowem i Nowąwsią | 3483 | 2025 | rzeszowski |
| 8 | Dylągówka | 1996 | 711 | rzeszowski |
| 9 | Jawornik (m) | 2725 | 763 | rzeszowski |
| 10 | Jawornik Dorf | 591 | rzeszowski | |
| 11 | Widaczów | 532 | 188 | rzeszowski[8] |
| 12 | Hadle | 2122 | 516 | rzeszowski |
| 13 | Hucisko | 1097 | 533 | rzeszowski[8] |
| 14 | Szklary, Helenów i Kolanówka | 1654 | 568 | rzeszowski |
| 15 | Grzegorzówka | 862 | 400 | rzeszowski |
| 16 | Kielnarowa | 2327 | 1080 | rzeszowski |
| 17 | Straszydle | 3693 | 1171 | rzeszowski |
| 18 | Słocina z Podrochem i Nowąwsią | 1798 | 836 | rzeszowski |
| 19 | Chmielnik, Lisi Kąt i Hajduki | 3923 | 1435 | rzeszowski |
| 20 | Borek Nowy z Czerwonkami i Wólką | 2738 | 932 | rzeszowski |
| 21 | Borek Stary | 2596 | 944 | rzeszowski |
| 22 | Lecka | 2425 | 765 | rzeszowski |
| 23 | Zabratówka | 1562 | 432 | rzeszowski |
| 24 | Błędowa | 1771 | 606 | rzeszowski |
| 25 | Brzezówka | 1052 | 400 | rzeszowski |
| 26 | Biała | 1367 | 848 | rzeszowski |
| 27 | Wola Rafałowska | 1558 | 559 | rzeszowski |
| 28 | Zalesie | 1393 | 438 | rzeszowski |
| 29 | Matysówka | 1114 | 460 | rzeszowski |
| 30 | Hussów | 3924 | 1311 | łańcucki |
| 31 | Albigowa | 3267 | 1124 | łańcucki |
| 32 | Kraczkowa z Cierpiszem | 3922 | 1456 | rzeszowski |
| 33 | Handzlówka | 2044 | 716 | łańcucki |
Objaśnienie:
(M) = miasto; (m) = miasteczko
Przypisy
- 1 2 Krzysztof Ostafin, Podziały administracyjne Galicji 1857 – 1910 [online], ArcGIS StoryMaps, 13 marca 2024 [dostęp 2025-03-10].
- 1 2 Allgemeines Landes-Gesetz- und Regierungsblatt für das Kronland Galizien und Lodomerien mit den Herzogthümern Auschwitz und Zator und dem Großherzogthume Krakau. Jahrgang 1854, Lemberg 1855.
- ↑ Krzysztof Ostafin i inni, Problem doboru jednostek odniesienia przestrzennego w integracji danych z drugiej połowy XIX i początku XX w. z terenów Galicji i Śląska Austriackiego, „Studia Geohistorica” (8), 2020, s. 194–212, DOI: 10.12775/SG.2020.09, ISSN 2300-2875 [dostęp 2025-03-10].
- ↑ Verordnung des Staatsministeriums vom 23 Jänner 1867 über die Reform des politischen Verwaltung in den Königreich Galizien und Lodomerien mit dem Großherzogtum Krakau und den Herzogtümern Auschwitz und Zator
- ↑ Polona [online], polona.pl [dostęp 2025-03-10].
- ↑ Dziennik Ustaw i Rozporządzeń Krajowych dla Królestwa Galicyi i Lodomeryi wraz z Wielkiem Księstwem Krakowskiem. 1906, Nr 77
- ↑ Wieś Drabinianka należała do Bezirk Rzeszów. W skład Bezirk Tyczyn weszła zaledwie mała część Drabinianki po drugie stroniej kordonu.
- 1 2 1 czerwca 1906 włączono do powiatu przeworskiego.
Bibliografia
- Handbuch des Lemberger Statthelterei-Gebietes in Galizien für das Jahr 1858. Lemberg, 1858. (niem.)
- Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim.
| 1867–1918 |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1851–1867 |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1782–1851 |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1775–1782 |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1773–1775 |
|
